ANALIZA DOKUMENTA ATLANTSKOG SAVETA „BALKAN NAPRED – NOVA AMERIČKA STRATEGIJA ZA REGION“

ANALIZA DOKUMENTA ATLANTSKOG SAVETA

„BALKAN NAPRED – NOVA AMERIČKA STRATEGIJA ZA REGION“

SADRŽAJ:

SAŽETAK
PREDGOVOR STRATEGIJE ATLANTSKOG SAVETA
KLJUČNE TEZE ATLANTSKOG SAVETA
KAKO AS VIDI ULOGE SAD I EU U KREIRANJU BUDUĆNOSTI REGIONA?
ARGUMENTI NA KOJIMA AS TEMELJI SVOJU STRATEGIJU
PITANJE IREDENTIZMA
ODNOS PREMA RUSKOJ FEDERACIJI
KORUPCIJA A NE ISKONSKA MRŽNJA
„BUDILNIK“ ZA SAD
KONKRETNI PREDLOZI ATLANTSKOG SAVETA U TRI TAČKE
OD SIGURNOSTI DO NAPRETKA
ZAKLJUČAK

Prilog: originalni dokument Atlantskog saveta „Balkan napred – nova američka strategija
za region“.

SAŽETAK

Atlantski savet je američka organizacija, koja okuplja bivše političare, diplomate, zatim pravnike, ekonomiste, sociologe, stručnjake iz različitih oblasti koji se bave geopolitikom i oblašću međunarodnih odnosa.

Atlantski savet je osnovan 1961. godine i sedište organizacije je u Vašingtonu (SAD).
Iako ova organizacija nije državnog karaktera, niti je u poziciji da donosi političke odluke u ime SAD njeni stavovi mogu biti uzeti u obzir od strane državnih zvaničnika SAD pri formiranju spoljnopolitički strategija i određivanja ciljeva i prioriteta u spoljnoj politici SAD.

U predmetnom dokumentu, Atlantski savet se bavi analizom aktuelnog političkom momenta u Republici Srbiji, Republici Makedoniji, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori. Proučavaju se najozbiljniji geopolitički izazovi koji stoje pred ovim državama, sa posebnim akcentom na uticaj drugih međunarodnih faktora, u prvom redu Ruske Federacije.

Autori analize iznose ne samo sopstvenu ocenu aktuelne situacije, već iznose i konretne predloge, koji pre svega podrazumevaju veće prisustvo SAD u regionu, prevashodno kroz uvećanje vojnih efektiva, ali i zaokret u politici ka Republici Srbiji. Autori naime smatraju kako SAD i Srbija mogu prevazići postojeće razlike i uspostaviti odnos zasnovan na međusobnom poverenju i ostvarenju zajedničkih interesa.

Autori dokumenta Atlantskog saveta „Balkan napred – nova američka strategija za region“ su:

Damir Marušić – glavni urednik vašingtonskog magazina „Američki interes“.

Sara Badenbau – saradnik direktora Atlantskog saveta, zadužena za Evropsku Uniju i posebne inicijative u Atlantskom savetu.

Dejmon Vislon – izvršni potpredsednik Atlantskog saveta.

PREDGOVOR STRATEGIJE ATLANTSKOG SAVETA

Atlantski savet (u daljem tekstu AS) u predgovoru analize ocenjuje Balkan kao područje sklono nestabilnosti, gde kriminal i korupcija ostaju glavne prepreke razvoju tržišne privrede i preduzetništva. Takođe, u predgovoru se naglašava kako SAD i EU ne uspevaju da posvete ovom delu sveta dovoljno pažnje, prevashodno zbog svojih unutrašnjih problema, te da je Ruska Federacija (u daljem tekstu „RF“) ta koja pokušava da popuni prazninu i ostvari sopstvene geopolitičke interese.

Treba takođe navesti da se kompletna Strategija primarno odnosi na pojedine balkanske države koje se neretko kroz tekst podvode pod pojmove „Zapadni Balkan“ i „Region“. To su države koje nisu u potpunosti integrisane u NATO pakt i EU: Republika Srbija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina, Republika Makedonija. AS takođe u predmetnoj Strategiji Autonomnu pokrajinu Kosovo i Metohija, koja je sastavni deo Republike Srbije, posmatra izdvojeno, kao poseban međunarodno-politički subjekt.

Dalje, u uvodu se podvlači posvećenost samog Atlantskog saveta Balkanu, koja se prevashodno ogleda u formiranju Balkanske inicijative, od strane ove organizacije.
Balkanska inicijativa je poslednjih godina okupila brojne vladine zvaničnike, privrednike, predstavnike civilnog društva, akademske građane, političke analitičare i novinare. Takođe se poimence navode Dejmon Vilson izvršni potpredsednik Atlantskog saveta, Sara Badenbau saradnik direktora Atlantskog saveta, Damir Marušić, Majda Rudž, Dimitar Bečev, saradnici Atlantskog saveta i bivši američki ambasador u Boliviji i Indoneziji i bivši savetnik predsednika Klintona za pitanja Balkana Robert Gelbard, kao ključne ličnosti pri formiranju ove Strategije.

Takođe, Frederik Kempe, predsednik i generalni direktor Atlantskog saveta i Dejmon Vilson izvršni potpredsednik Atlantskog saveta se zahvaljuju Rokfeler fondaciji na novčanoj podršci Balkanskoj inicijativi i pri kreiranju ovog dokumenta. Kao ključne države koje su putem svojih organa pomogle realizaciju dokumenta navode se SR Nemačka i Švajcarska Konfederacija.

Atlantski savet se nada da će ovaj dokument postati osnov za novu viziju SAD spram Balkana.

KLJUČNE TEZE ATLANTSKOG SAVETA

AS smatra da je pristup umanjivanja uticaja SAD i EU u regionu pogrešan jer doprinosi utisku bez utemeljenja, kako je put kompletnog regiona ka evroatlantskim strukturama nepovratan, te da se konflikti i krize poput onih iz devedesetih godina prošlog veka, ne mogu više ponoviti.

Upravo iz datog razloga, AS procenjuje kako je povratak SAD na Balkan neophodan i to uz koordinaciju sa evropskim saveznicima. Ovaj povratak AS preporučuje kroz četiri ključne tačke:

Trajno vojno prisustvo SAD na Balkanu.

AS smatra da je baza Bondstil, nedaleko od Uroševca, idealna početna pozicija za realizaciju ove aktivnosti koja bi imala snažan odvraćajući efekat na Rusku Federaciju
(u daljem tekstu RF), u ovom delu Evrope.

Treba napomenuti činjenicu da SAD već imaju svoje vojne trupe raspoređene u Bugarskoj, Rumuniji, Grčkoj, Italiji, Srbiji (Kosovo i Metohija) i
Turskoj , odnosno da američko vojno prisustvo u ovom delu Evrope postoji u ozbiljnom obimu. Ipak, izuzev Srbije (Kosovo i Metohija), američkih vojnika nema na teritorijama drugih država tzv. Zapadnog Balkana, koje nisu u potpunosti inkorporirane u evroatlantske strukture, kao što su Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Makedonija, Albanija, ali i teritorija Republike Srbije izuzev Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija, koja se nalazi pod upravom UN, shodno rezoluciji SB UN 1244 i na kojoj, kao što je navedeno, američke vojne trupe jesu raspoređene.

Zbog čega AS američko vojno prisustvo smatra bitnim? Autor ove analize ukazuje na sledeće – američka vojna i politička doktrina od završetka Drugog svetskog rata do danas u Evropi, zasnivala se na snažnoj podršci političkom i ekonomskom ujedinjenju najvećeg dela evropskog kontinenta. Nominalno celog, ali u političkoj zbilji onog koji je težio zapadnim vrednostima demokratskog uređenja i slobodne tržišne privrede. Kreatori američke politike nakon Drugog svetskog rata, procenili su da projekat trajnog mira u Evropi može uspeti samo velikim novčanim ulaganjima u ratom razrušeni Stari kontinent (Maršalov plan), kao i sklapanjem ozbiljnog vojno-političkog saveza koji će predvoti SAD (NATO pakt).

S obzirom na iskustva sa rađanjem totalitarnih ideologija u Evropi nakon Prvog svetskog rata i pojačanih netrpeljivosti koje su dovele do najvećeg krvoprolića koje je svet ikada video putem izbijanja Drugog svetskog rata, američka politička elita se odlučila da raspoređivanjem sopstvenih vojnih efektiva, uz pristanak lokalnih vlasti, umanji mogućnost od izbijanja novog sukoba u zapadnoj Evropi i istovremeno obezbedi svoje finansijske interese, koji su naročito postali izraženi nakon enormnih ulaganja u ratom razrušene države zapadne Evrope.

Pripadnici kopnenih snaga vojske SAD, 2017. godine.

Dakle, na tragu ovakve vojne doktrine, kakvu možemo zapaziti i na Dalekom i Bliskom istoku, AS očito smatra da kompletan region može biti nepovratno integrisan u evroatlantske političke strukture tek ukoliko američka vojska, kao najmoćnija armija današnjice, ostvari svoje praktično vojno prisustvo u balkanskim državama koje AS naziva „mekim trbuhom Evrope“. Očito, AS potpunu stabilnost i geopolitički preduslov za napredak regiona vidi samo ukoliko sve države postanu punopravne članice NATO i EU, uprkos tome što najznačajnija država regiona – Srbija, gaji politiku vojne neutralnosti.

AS takođe smatra da bi američko vojno prisustvo onemogućilo pitanje revizije granica na Balkanu, uspostavljenih nakon raspada bivše Jugoslavije.

2.Novi pristup u odnosima sa Republikom Srbijom.

AS smatra da zvanični Beograd može i treba da bude „blizak partner i saveznik“ SAD u regionu, ali da to može postati samo ukoliko načini značajan otklon od RF. AS dalje navodi činjenicu da takav potez ne bi bio trivijalan za Beograd, ali da to ipak nije pitanje oko kog SAD i EU, mogu sklapati kompromise.

Ovde želim podvući značaj jedne geopolitičke istine – činjenica je da su odnosi među subjektima međunarodnog prava promenljivi. Takođe je i činjenica da su Srbija (ili Srbi kao politički subjekt) i SAD bili saveznici u dva svetska rata, pre Prvog svetskog rata, između dva svetska rata, ali indirektno i u vreme Hladnog rata. Srpsko-američki odnosi su poslednjih decenija obeleženi kako političkim, tako i vojnim konfliktima. No i AS očito želi podvući kako je došlo vreme ne da se uspostave novi odnosi između dva naroda i dve države, već da se pokuša sa povratkom na nivo međusobnog poverenja zasnovanog na realizaciji zajedničkih interesa, koji su obeležili najveći deo srpsko-američkih odnosa od 1881. godine, kada je uspostavljena diplomatska saradnja između dve zemlje.

Ipak, postavlja se pitanje – kolika je politička cena ovog zaokreta Vašingtona koju bi Beograd mogao da plati? Da li je Beograd u mogućnosti da ispuni zahtevano?

3. Ponovno uspostavljanje reputacije SAD kao pravednog posrednika.

AS smatra da su SAD te koje moraju igrati ulogu posrednika među državama regiona, te da su okolnosti za ovakvu aktivnost daleko povoljnije, od kako je Crna Gora postala punopravna članica NATO pakta. Takođe, SAD se smatraju subjektom koji ima najveći kapacitet za ovu vrstu aktivnosti. AS smatra da će dobre usluge SAD biti neophodne prevashodno kada su u pitanju nerešena pitanja na relaciji Skoplje – Atina (blokada makedonskog puta u EU i NATO od strane Grčke, zbog toga što Grčka ne želi da prizna svog severnog suseda pod imenom „Republika Makedonija“), kao i u okviru odnosa Beograd – Priština, pre svega u okviru Briselskog dijaloga, gde AS vidi SAD kao ključnog asistenta EU u naporu da se ovi pregovori privredu kraju.

4. Oslanjanje na privrednike i omladinu.

AS smatra da SAD i EU moraju finansirati ozbiljne infrastrukturne projekte koji će povezati kako zemlje regiona međusobno, tako i uticati na bolju povezanost kontinenta, što bi osnažilo emancipaciju društva od „političkih, patronažnih mreža“. Podrškom omladini, dao bi se osećaj smisla i svrhe ljudima koji su budućnost regiona.

KAKO AS VIDI ULOGE SAD I EU U KREIRANJU BUDUĆNOSTI REGIONA?

AS sve vreme gleda na SAD i EU kao na partnere u procesu stvaranja stabilnosti i perspektive razvoja regiona Zapadnog Balkana. Pa ipak, uloge ovih faktora nisu identične. Naime, na 4. strani predmetnog dokumenta se ističe doslovno: „EU jeste i biće najveći igrač na Zapadnom Balkanu, služeći se daleko većim resursima, instrumentima, ljudskim kapitalom i političkom pažnjom koju posvećuje regionu, nego li SAD. Zbog ovoga Amerikanci treba da budu zahvalni. Nema svetle budućnosti za jugoistočnu Evropu bez EU ili regionalnog vođstva. Ipak SAD zadržavaju poseban autoritet koji se može koristiti zarad unapređenja svojih interesa u osiguravanju regiona, kako (region prim. aut. ) nikada više ne bi postao izvoznik ozbiljnih problema…“

Šta zapravo AS podrazumeva pod „posebnim autoritetom SAD“ u regionu?
Činjenice govore u prilog tezi da EU nije dovoljno efikasna na polju gašenja ili sprečavanja ozbiljnih kriza, koje prete da rezultiraju kao oružani konflikt. Najbolji primer ove teze jeste Makedonija.

Kriza koja je nastala u Makedoniji nakon parlamentarnih izbora 2016. godine, na kojima je tesnu pobedu odnela do tada vladajuća opcija VMRO-DPMNE predvođena Nikolom Gruevskim, ali ipak nije uspela da formira vladajuću većinu.

Većinu je formirao SDSM Zorana Zaeva zajedno sa najvećom albanskom strankom DUI, ali je do produbljivanja krize došlo kada je aktuelni predsednik Makedonije Đorđe Ivanov odbio da dodeli Zaevu mandat za sastavljanje nove vlade, zbog optužbi da će ona sprovoditi politiku baziranu na „Tiranskoj platformi“.

Kriza je potrajala punih pet meseci i bila je propraćena kako političkim sukobima, tako i okršajima pristalica dve opcije na ulicama Skoplja i unutar samog sedišta najvišeg zakonodavnog tela Republike Makedonije – Sobranju. EU je pokušavala da se postavi kao medijator u rešavanju krize, ali brojni pokušaji najviših zvaničnika iz Brisela uključujući i visoku predstavnicu za spoljnu politiku i bezbednost Federiku Mogerini i komesara za proširenje Johanesa Hana, nisu dali rezultata.

Uprkos otvorenim pozivima evropskih zvaničnika, predsednik Ivanov je konstantno odbijao da dodeli mandat Zaevu za sastavljanje nove vlade, iako je lider SDSM prikupio dovoljan broj potpisa za njeno formiranje. Predsednik Ivanov je isticao kako ne može da dodeli mandat Zaevu, jer se plaši da će novi premijer voditi politiku zasnovanu na „Tiranskoj platformi“, čime će ugroziti ustavni poredak Makedonije.

Ipak, 30. aprila 2017. godine, u višednevnu zvaničnu posetu Skoplju dolazi Brajan Hojt Ji, zamenik pomoćnika državnog sekretara SAD. Nakon razgovora koje je američki zvaničnik obavio sa Ivanovim, Gruevskim, Zaevim, liderima albanskih partija, dolazi do rapidnog razrešenja krize. Već 17. maja 2017. godine, predsednik Ivanov dodeljuje mandat za sastav nove vlade Zoranu Zaevu, koja uskoro biva formirana.

Dakle, ono što ni najviši zvaničnici EU zaduženi za proširenje, bezbednost i spoljnu politiku nisu uspeli da izdejstvuju mesecima, pošlo je za rukom činovniku američke administracije, zaduženom za jugoistočnu Evropu u Stejt Departmentu, nakon samo jedne posete Skoplju.

Upravo na ovom primeru se vidi koliko je zapravo „poseban autoritet“ SAD na koji se AS poziva ne samo izražen, već i dominantan u odnosu na autoritet koji poseduje EU, uprkos daleko većem ekonomskom prisutvu na prostoru predmetnog regiona. Ipak, AS smatra da SAD i EU moraju generalno delovati u saglasju, te da je region Zapadnog Balkana najpodesniji za sinhronizovan rad ova dva subjekta.

ARGUMENTI NA KOJIMA AS TEMELJI SVOJU STRATEGIJU

AS u uvodnom delu polazi od više pretpostavki, zasnovanih na onome što AS smatra nepobitnim činjenicama iz bliže prošlosti.

Devedesete godine prošlog veka bile su obeležene krvavim ratovima, u kojima se raspala SFR Jugoslavija i koji su doneli ozbiljno opterećenje novonastalim državama u izgradnji međusobnih odnosa.

Plan političkog Zapada bio je nakon promena 2000. godine u
SR Jugoslaviji, da uz asistenciju EU i SAD kompletan region izvrši neophodne reforme koje bi se okončale uključivanjem svake od novonastalih država u EU i NATO.

Sve vreme tranzicija regiona bila je opterećena otvorenim pitanjima u Makedoniji (makedonsko-albanski odnosi), zatim odnosima zvanične Atine i zvaničnog Skoplja i sledstvene blokade makedonskog puta u NATO i EU. Takođe, tu su i konstantni problemi zamrznutih konflikata unutar Bosne i Hercegovine i na Kosovu i Metohiji, ali i postratne političke tenzije na relaciji Hrvatska – Srbija.

2016. godine dva otrežnjujuća događaja su uticala na promenu politike prema Zapadnom Balkanu – odluka građana Ujedinjenog kraljevstva Velike Britanije i Severne Irske na referendumu da napuste EU i odluka građana Kraljevine Holandije na neobavezujućem referendumu da odbace Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju između EU i Ukrajine (docnije je ovaj Sporazum ipak stupio na snagu uz usvajanje dodatnog akta na kojem je insistirala Kraljevina Holandija kojim se razjašnjavaju pitanja međusobnih prava i obaveza između EU i Ukrajine – prim. aut.)

AS takođe smatra kako je „rana retorika predsednika Trampa kojom je doveo u pitanje posvećenost SAD NATO paktu i najave „cenjkanja“ i „dogovaranja sa RF“, doprinela regionalnim liderima da počnu sa razmišljanjem u pravcu – da li SAD i NATO mogu i dalje štiti opstanak postjugoslovenske geopolitičke zbilje?

AS smatra da su tenzije naročito došle do izražaja u prethodnih godinu dana, te da su bile izrazito opasne. AS tako ne ističe kao sumnju ili mogućnost, već kao fakt „pokušaj državnog udara u Crnoj Gori koji je podržan od strane RF koji je propao“ na 5. strani Strategije, ali i „srpski agitatorski voz zaustavljen na „kosovskoj granici“, kao i „demonstracije protiv korupcije u Srbiji, nakon pobede u prvom krugu predsedničkih izbora Aleksandra Vučića“, uz već navođenu situaciju u Makedoniji nakon parlamentarnih izbora 2016. godine, ali i pre njih, u periodu oštrih opozicionih demonstracija 2015. i 2016. godine na kojima su se isticale optužbe na račun tadašnjeg premijera Gruevskog, a u vezi organizovanog kriminala, zloupotrebe položaja i visoke korupcije.

Ipak, ovde treba naglasiti dve činjenice. AS ne vlada faktima u najmanje dve navedene situacije. Naime „voz dekorisan srpskim agitpropom“, nije zaustavljen na tzv. „kosovskoj granici“ od strane bezbednosnih službi. Voz je zautavljen u mestu Raška, koje se nalazi nedaleko od administativne linije sa južnom pokrajinom Kosovom i Metohijom, a ne na administrativnoj liniji, odnosno „granici“ kako se navodi u Strategiji. Voz je zaustavljen na intervenciju danas predsednika Republike Srbije, a tada predsednika Vlade Republike Srbije Aleksandra Vučića, pošto je bio obavešten od strane bezbednosnih službi kako albanske snage na Kosovu i Metohiji spremaju incidente u cilju da zaustave voz i izazovu sukobe.

Drugo, malobrojne i kratkotrajne demonstracije do kojih je došlo nakon pobede Aleksandra Vučića već u prvom krugu predsedničkih izbora u Srbiji, nisu bile obeležene „antikorupcijskim motivima“, već prioritetno nezadovoljstvom nekoliko hiljada građana izbornim rezultatima.

Dalje, AS navodi pojačanu aktivnost drugih međunarodnih faktora na ovom prostoru, u prvom redu RF i Turske Republike, koji se trude da „popune vakuum“ nastao manjkom interesovanja SAD i EU za region. AS optužuje RF za podgrevanje etničkih konflikata, ciničan pristup i pokušaj destabilizacije regiona (strana 5 Strategije, pasus 7).

AS dalje smatra da uključivanje država regiona u EU, koje to još uvek nisu, više ne može biti ključna motivacija, te da iskustva iz bliže prošlosti svedoče kako je ova motivacija zapravo davala rezultate samo kada je bila kombinovana sa nekom vrstom političkog pritiska.

AS na više mesta u predloženoj Strategiji apostrofira značaj Srbije. Tako, na 6. strani, u trećem pasusu stoji kako SAD treba da obnove svoj pristup Srbiji pojačavajući svoje napore koji za cilj treba da imaju uspostavljanje boljih i konstruktivnijih odnosa sa Srbijom, sprovodeći još jedan pokušaj pristupa Beogradu kao partneru i savezniku, umesto kao regionalnom remetilačkom faktoru.

AS ocenjuje kako bi ovakav pristup mogao doneti brojne benefite. AS takođe povlači i da ovo jeste bila „de fakto“ politika SAD od 2008. godine, ali da nije uloženo dovoljno napora u njenu realizaciju, te da ona nija bila deo šire, regionalne vizije.

PITANJE IREDENTIZMA

Pod iredentizmom se najšire podrazumeva aktivnost koja za cilj ima ponovno uspostavljanje vlasti nad teritorijom, na koju određeni politički pokret ili država smatraju da imaju pravo. Iredentizam takođe označava u užem smislu i projekat objedinjavanja teritorija u jedinstvenu zajednicu, po nacionalnom principu. (prim. aut.)

AS se bavi pitanjem iredentizma, označavajući ga kao opasnost i konstantu u Evropi, nakon Drugog svetskog rata. U regionu Zapadnog Balkana AS najveću opasnost od iredentizma vidi u Srbiji. Naime, AS navodi kako u Bosni i Hercegovini, entitetu Republika Srpska, živi „milion Srba“, ali da njihov status trenutno nije u fokusu Srbije, dok sa druge strane status „oko 60.000“ Srba na Kosovu i Metohiji i konačan status ove pokrajine, predstavljaju važno i emocionalno pitanje za Srbiju.

AS se poziva na istraživanja javnog mnjenja Beogradskog centra za bezbednosnu politiku iz 2017. godine, prema kojima bi 10% građana Srbije bilo spremno da ratuje za Kosovo i Metohiju, dok bi 8% građana Srbije prihvatilo priznavanje nezavisnosti Kosova i Metohije. AS se poziva i na istraživanje javnog mnjenja Instituta za evropske poslove iz 2016. godine prema kom 80% građana Srbije smatra da država ne treba da nastavi put ka EU, ukoliko je priznavanje nezavisnosti Kosova i Metohije uslov za učlanjenje.

AS smatra da je predsednik Republike Srbije Aleksandar Vučić političar koji je svestan ovih okolnosti i koji uspeva da vešto manevriše u odnosu na njih. AS predsednika Vučića vidi kao političara koji uživa poverenje na Zapadu, prevashodno po pitanju rešavanja pitanja Kosova i Metohije. Na 7. strani u 2. pasusu AS navodi doslovno: „On (predsednik Vučić – prim.aut.) se uzdigao do moći konstantno obećavajući svojim sugrađanima kako uspešan put ka EU, tako i prihvatljivo rešenje pitanja Kosova i Metohije. U međuvremenu, u inostranstvu, predsednik Vučić je ponavljao zahtev za strpljenjem međunarodne zajednice, implicirajući da će naposletku biti u mogućnosti da dovede do prihvatanja nezavisnosti Kosova i Metohije od strane svojih birača“.

Predsednik Republike Srbije Aleksandar Vučić, 2017. godine.

AS dalje smatra da mnogi na Zapadu gledaju na predsednika Vučića, kao na jedinog lidera koji je spreman da se suoči sa Kosovskim pitanjem. Ovde AS koristi jedan idiomatski izraz, doslovno „… on (predsednik Vučić – prim.aut.) i dalje ima poverenje mnogih na Zapadu koji ga vide kao jedinog srpskog političara koji može uspešno „otići u Kinu“, po Kosovu (po Kosovskom pitanju – prim. aut.).

Na 7. strani u 3. pasusu stoji ovaj idiomatski izraz: „…go to China on Kosovo“.

Predsednik Nikson na sastanku sa predsednikom NR Kine Mao Ce Dungom, 1972. godine, Peking.

Izraz „go to China“ je skraćenica od „Nixon goes to China“, odnosno „Nikson ide u Kinu“. Ovo se odnosi na posetu tadašnjeg predsednika SAD Ričarda Niksona Pekingu 1972. godine, koja je označavala prekretnicu u odnosu dve politički i ideološki oštro suprotstavljene države, u eri Hladnog rata.

Izraz je vremenom postao politička metafora kojom se želi napomenuti sposobnost političara, koji uživa nespornu reputaciju među svojim pristalicama za zastupanje i odbranu određenih vrednosti i principa, da povuče radikalne poteze u odnosu sa dojučerašnjim otvorenim protivnikom, a koji neće rezultirati sumnjom u dalju odanost zastupanim vrednostima i principima.

AS dalje navodi na 7. strani u 3. pasusu, kako je predsednik Vučić „uspešno neutralisao domaću političku opoziciju i sve snažnijim držanjem medija osigurao zadobijanje moći“. AS dalje navodi kako neki posmatrači smatraju da je predsednik Vučić „ovog puta ozbiljan“ (po pitanju Kosmeta – prim. aut.), te zaključuje kako Vašington treba da se uključi i pomogne kako predsedniku Vučiću tako i lideru kosmetskih Albanaca Hašimu Tačiju da osiguraju konačan dogovor o Kosovu i Metohiji 2018. godine.

AS ocenjuje i odnos predsednika Vučića prema RF. Tako, AS smatra da predsednik Vučić na RF gleda manje kao na partnera koji može doneti prosperitet Srbiji, a više kao na „instrument za podizanje sopstvene vrednosti na Zapadu, pokušavajući tako da izbori izvesne ustupke po kosovskom pitanju“.

AS smatra i da predsednik Vučić na odnose sa RF gleda kao na alternativu, u slučaju da dođe do propasti projekta EU. U tom slučaju, Srbija bi uz sebe imala moćnog saveznika, za razliku od drugih zemalja regiona, koje su svoju budućnost vezale isključivo za EU.

AS napominje da Moskva rado pokušava da se sbliži sa predsednikom Vučićem, pozivajući se na istorijske veze, koje su neretko bile daleko više od retoričke i moralne podrške, pokušavajući da na taj način utiče na prekrajanje postjugoslovenskog poretka.

AS dalje ocenjuje delovanje RF u BiH kao „maligno“, naglašavajući kako „simbolične poteze“ poput ulaganja veta RF na predlog rezolucije UN 2015. godine, kojom bi se zločin u Srebrenici označio kao genocid, tako i stvaranje sopstvenog „klijenta“ u liku predsednika Republike Srpske Milorada Dodika. AS smatra da RF podržava težnje predsednika Dodika da raspiše referendum koji bi rezultirao izdvajanjem Republike Srpske iz Bosne i Hercegovine, kao i da konstantnim pružanjem podrške predsedniku Dodiku, čiji rad AS ocenjuje kao kontinuiran napor u cilju razbijanja BiH, Moskva stvara atmosferu u kojoj i hrvatski lideri u BiH teže reviziji Dejtonskog sporazuma.

AS vidi negativno uplitanje RF i na Kosovu i Metohiji, gde naročito apostrofira „plasiranje lažnih vesti o albanskim napadima i sabotažama, koje su za posledicu imale izlazak Srba na severu Kosmeta na ulice“.

AS podvlači i kako ruske obaveštajne službe deluju u samoj Srbiji „začuđujuće slobodno“, navodeći kao primer „neuspeli pokušaj državnog udara u Crnog Gori, koordinisan sa teritorije Srbije i BiH od strane ruskih agenata“. Zabrinutost AS izazivaju i vojne vežbe srpske i ruske vojske, nabavka oružja iz RF od strane Srbije i postojanje Srpsko-ruskog humanitarnog centra u Nišu. AS konstatuje kako ove aktivnosti izazivaju zabrinutost i u Zagrebu i Prištini.

Šta nam govore teze o srpskom iredentizmu u strategiji AS?

AS ne vidi opasnost od delovanja države Srbije u BiH, na polju eventualne destabilizacije svog zapadnog suseda. Ali je zato fokus AS usmeren ka Kosovu i Metohiji. Samim svrstavanjem u kategoriju iredentizma, AS očito smatra kako je pitanje nezavisnosti Kosova i Metohije okončan proces i da SAD nemaju razloga da preispituju svoju odluku. Naprotiv, tumačeći strategiju AS može se naslutiti kako SAD treba da svaku svoju odluku spram Kosova i Metohije, kreiraju na već utvrđenoj bazi.

S tim u vezi, deluje kako AS ne preporučuje državnim organima SAD da gaje naročit senzibilitet prema stavu države Srbije kada je Kosovo i Metohija u pitanju, već da je preduslov za novi pristup SAD prema Srbiji sklapanje konačnog sporazuma između Beograda i Prištine u okviru Briselskog dijaloga već 2018. godine, a uz podršku SAD, kojim bi pitanje statusa Kosova i Metohije bilo okončano.

Očito, AS očekuje da krajnji rezultat ovog procesa bude uspostavljanje odnosa između Beograda i Prištine, kao između dva međunarodnopravna subjekta, s tim što AS ne insistira na formalizaciji tog odnosa. Može se zaključiti kako AS kroz uspostavljanje ovakvog odnosa vidi uklanjanje poslednje prepreke ka uspostavljanju funkcionalnog, partnerskog odnosa, pa čak i neke vrste savezništva između Vašingtona i Beograda, koje bi bilo pojačano većim obimom američkih investicija u Srbiji, ozbiljnijim uplivom elemenata meke sile i političke podrške strateškom opredeljenju Srbije – punopravnom učlanjenju u EU.

Pitanje iredentizma u Makedoniji.

AS na stranama 8 i 9 predmetnog dokumenta navodi kako je situacija u Makedoniji nestabilna poslednjih godina. Dalje se navodi kako je nakon poslednjih parlamentarnih izbora 2016. godine, atmosfera bila uzavrela, te da je kulminirala i nasilnim protestima ali i fizičkim obračunima u makedonskom Sobranju, u kojima je povređen i lider najveće opozicione političke partije SDSM – Zoran Zaev.

AS ocenjuje kako je učešće u krizi uzela i RF, doprinoseći „toksičnoj atmosferi“, podržavajući do tada vladajuću VMRO-DPMNE u nameri da spreči formiranje vlasti između SDSM i albanskih političkih partija, koje su ostvarile većinu u Sobranju, pozivajući se na štetnost odluka iz „Tiranske platforme“, naglašavajući kako bi njena realizacija vodila ka dezintegraciji Makedonije.

Predsednik Vlade Republike Makedonije Zoran Zaev i predsednik Republike Makedonije Đorđe Ivanov, 2017. godine.

Ipak, AS zaključuje da nakon formiranja vlade Zorana Zaeva, u Makedoniji postoji razlog za optimizam.

AS je zabrinut i zbog situacije u Bosni i Hercegovini, prevashodno na socijalnom planu, ali i zbog „nacionalističkih ispada“ političkih pokreta poput „Samoopredeljenja“ Aljbina Kurtija na Kosovu i Metohiji koje se služe „nasilnim metodama“ poput ubacivanja „suzavca“ tokom zasedanja parlamenta u Prištini. Ipak, AS navodi i jedan pozitivan momenat – suzbijanje radikalnog islamizma u Bosni i Hercegovini i na Kosovu i Metohiji.

AS ističe tako da radikalni islamizam u ovim oblastima nije uzeo maha, te da se u rat u Siriji i Iraku uključilo oko 950 džihadista do kraja 2016. godine sa teritorije Zapadnog Balkana, odnosno 0.015% islamske populacije u regionu. AS još naglašava i da se do sada na Kosovo i Metohiju vratilo 127 džihadista, od kojih je 120 uhapšeno od strane tzv. „kosovskih vlasti“. AS dalje poziva na oprez, naglašavajući da će se trend povratka džihadista nastaviti, s obzirom na slom tzv. „Islamske države Iraka i Levanta“ u Iraku i Siriji.

ODNOS PREMA RUSKOJ FEDERACIJI

AS analizira prisustvo RF u gotovo svim delovima analize, ocenjujući delovanje RF krajnje negativno. AS posvećuje poseban odeljak analize kroz odgovor na sopstveno pitanje – „Šta RF želi na Balkanu“?

AS ne smatra RF izvorom ključnih problema na prostoru Zapadnog Balkana, ali njeno delovanje na prostoru Zapadnog Balkana, tumači kao posledicu motiva da se naškodi Zapadu, te da se kroz menjanje političkih pozicija na postjugoslovenskom prostoru ostvare sledeći ciljevi:

ODVLAČENJE – AS ocenjuje, kako Moskva smatra, da bi potreba za ozbiljnijim diplomatskim i političkim angažmanom Zapada u regionu Balkana, značila umanjivanje kapaciteta za slično delovanje, na prostoru za koji je RF mnogo zainteresovanija, kao što je Ukrajina.

PRETNJA – AS dalje smatra, kako u Moskvi kroz dublju krizu ili građanski rat u Makedoniji ili na Kosovu i Metohiji, vide mogućnost za uklanjanje ključne brane migrantskim talasima iz Azije, gde bi se u slučaju jačanja migrantske krize zapravo radikalizovali muslimani ne samo u Makedoniji i na Kosovu i Metohiji, već i u Bosni i Hercegovini, što bi predstavljalo ozbiljan problem za Zapad i samim tim veliku prednost za RF.

PRECEDENT – AS kao treći motiv navodi želju RF da stvori što je moguće veći metež na prostoru Balkana, u kom bi se ona potom javila kao jedna od pozvanih sila za razrešavanje tog meteža, ali i kao jedan od subjekata koji bi učestvovao u stvaranju nove geopolitičke slike regiona. AS ključnu motivaciju za ovakvo delovanje RF pronalazi u stavu koji je predsednik Putin izneo još 2005. godine kada je raspad SSSR nazvao „najvećom geopolitičkom katastrofom 20. veka“. U AS procenjuju kako predsednik Putin, ali i kompletno rukovodstvo RF sada sprovode politiku koja za cilj ima postavljanje RF na mesto međunarodnog političkog uticaja, koje je uživao SSSR.

Takođe, AS u delovanju RF vidi dublju strategiju, gde bi se nakon promene postojećih granica Bosne i Hercegovine, ali i promene granica tzv. Kosova, stvorio model koji bi RF mogla primenjivati i drugde u EU, pogotovo u baltičkim državama.

Ipak, AS zaključuje da moć RF u regionu Zapadnog Balkana, nije na izuzetno visokom nivou, a to dokazuje činjenicom kako je RF nazivala ulazak Crne Gore u punopravno članstvo u NATO pakt svojom „crvenom linijom“, ali uprkos tome nije uspela da spreči uključivanje ove države u severno-atlantski savez. AS takođe poredi angažman RF u Ukrajini i u regionu Zapadnog Balkana, naglašavajući kako je očigledno koji deo sveta Moskva smatra važnijim.

Takođe, AS ocenjuje kako su građani Zapadnog Balkana i dalje proevropski orijentisani, ističući kako u Srbiji postoji jasan proruski sentiment, ali da je opredeljenje ka punopravnom članstvu u EU, u Srbiji i dalje većinsko. Takođe, AS smatra da su politička vođstva Zapadnog Balkana na prozapadnom kursu, iako neretko, kako AS tvrdi, u svojim javnim nastupima, političari koriste nacionalističku retoriku, kako bi ostali na pozicijama moći.

KORUPCIJA A NE ISKONSKA MRŽNJA

U posebnom odeljku od 12. do 15. strane predmetne strategije, AS se bavi korenom nerazumevanja i međusobnih sukoba balkanskih naroda, koji ovaj region čine nestabilnim.
AS smatra kako balkanski narodi nisu predodređeni da žive u neskladu, kao i da etnička netrpeljivost i nacionalistički sukobi, nisu posledica iskonske mržnje među balkanskim narodima. Kao ključni problem regiona, AS vidi korupciju, pogotovo onu visokog ranga.

AS pravi izvesnu, istorijsku retrospektivu, pa tako utvrđuje kako su regionom Zapadnog Balkana godinama unazad vladale različite imperije. Ovo je, utvrđuje savet a pozivajući se na analize Dejvida Kanina, među balkanskim narodima stvorilo tzv. sindrom „Velikog čoveka“. Ovu ulogu AS dodeljuje liderima Republike Srbije i docnije Savezne Republike Jugoslavije Slobodanu Miloševiću i Republike Hrvatske Franji Tuđmanu, kao i nekadašnjem lideru Crne Gore Milu Đukanoviću, aktuelnom predsedniku Republike Srpske Miloradu Dodiku i lideru kosmetskih Albanaca Hašimu Tačiju. Danas, ovu ulogu AS dodeljuje i predsedniku Republike Srbije Aleksandru Vučiću, lideru bosanskohercegovačkih Hrvata Draganu Čoviću i lideru bosanskohercegovačkih Bošnjaka Bakiru Izetbegoviću.

„Veliki čovek“ je termin poznat u antropologiji i koristiti se za opisivanje statusa najuticajnijih muškaraca u plemenima i klanovima Polinezije (prim. aut.)

Takođe, zanimljivo je da AS Balkan smatra pre „prostorom ljudi, nego li prostorom država“.
AS analizirajući lidere Zapadnog Balkana, pokušava da sačini jedan zajednički politički imenitelj, koji bi mogao da glasi, kako lideri regiona veoma vešto znaju da prezentuju situaciju zapadnim donatorima, na način na koji zapadani donatori to žele da čuju, a da istovremeno u sopstvenim zemljama ne sprovode dovoljno energično put reformi, koji je neophodan kako bi se države Zapadnog Balkana pridružile zapadnoj političkoj hemisferi. Zanimljivo je i to, što AS smatra Sloveniju uspešnim primerom sprovođenja reformi, dok Hrvatsku smatra samo delimično uspešnom u procesu rešavanja reformskih zadataka.

AS dalje zaključuje kako političari SAD moraju odoleti izazovu zagrljaja, moćnih političkih subjekata u regionu, kao i da dalji cilj SAD, pored održavanja mira, mora biti jačanje postojećih država, u smislu njihovog kapaciteta. AS takođe upozorava američke političare, da u regionu nema naglih i brzih rešenja.

https://www.nbcnews.com/id/7632057/ns/world_news/t/putin-soviet-collapse-genuine-tragedy/

„BUDILNIK“ ZA SAD

U posebnom odeljku na 15. strani Strategije, autori pojašnjavaju još jednom zbog čega je neophodno uključivanje SAD u zapadnobalkansku zbilju. Autori naglašavaju važnost Evrope za američku bezbednost i podvlače kako upravo Balkan predstavlja „meki trbuh“ Starog kontinenta.

Autori ponovo podvlače kako je povlačenje SAD iz regiona strateška greška, da je EU potrebna američka pomoć kako bi se održao mir i ubrzali reformski procesi u zapadnobalkanskim državama, te da bi se i preostale države regiona naposletku priključile zapadnoj hemisferi. Autori još jednom naglašavaju kako pored „štetnog uticaja RF“ na region i dalje nije isključena opasnost od eventualne radikalizacije balkanskih muslimana, iako je taj trend, po sudu AS, do sada zaobišao Kosovo i Metohiju, Makedoniju i Bosnu i Hercegovinu.

Zanimljivo je i to, što se u ovom odeljku strategije, pominje i Kraljevina Saudijska Arabija, jedan od najznačajnijih saveznika SAD na Bliskom Istoku i šire. Saudijska Arabija se pominje pre svega u kontekstu jednog od glavnih finansijera izgradnje novih islamskih verskih objekata na Kosovu i Metohiji i u Bosni i Hercegovini, ali i škola, koje služe i za širenje radikalnih islamskih učenja.

Postavlja se pitanje, zbog čega autori na više mesta napominju neophodnost ponovnog uključivanja SAD u balkanske prilike? Razlog prevashodno leži u tome, što se u samom Vašingtonu decenijama vodi borba između dva ključna viđenja spoljne politike SAD – intervencionističkog i izolacionističkog. Pristalica obe struje imamo kako u Republikanskoj, tako i u Demokratskoj partiji, ali i u drugim političkim organizacijama, među nezavisnim intelektualcima. Svakako, AS je očito prointervencionističkog stava, naročito kada je Zapadni Balkan u pitanju, stoga se autori trude da što je moguće više puta i sa što je moguće više argumenata potkrepe svoju tezu i ubede, prevashodno činovnike administracije predsednika Trampa, u ispravnost svog stava.

KONKRETNI PREDLOZI ATLANTSKOG SAVETA U TRI TAČKE

1.USPOSTAVLJANJE STALNOG AMERIČKOG VOJNOG PRISUSTVA U JUGOISTOČNOJ EVROPI

AS ističe kako integracija više balkanskih država u NATO pakt nije dovoljna, kako bi se region smatrao bezbednim, pogotovo što Makedonija, Bosna i Hercegovina, Srbija i
tzv. „Kosovo“ (autori južnu pokrajinu Republike Srbije posmatraju kao zaseban subjekt), nisu članice Alijanse.

AS zabrinjava činjenica što je broj pripadnika KFOR na Kosovu i Metohiji pao sa 50.000 koliko ih je bilo 1999. godine, na ispod 5.000 koliko je danas.

Zbog toga, AS predlaže da se upravo na Kosovu i Metohiji uspostavi prva, stalna vojna baza američke vojske i to u kampu Bondstil kod Uroševca. AS smatra da je ova baza, zbog vojnih, infrastrukturnih odlika i opremljenosti, najbolje mesto za uspostavljanje stalnog američkog vojnog prisustva. Prema procenama AS u ovu bazu može da stane i do 7.000 vojnika.

Američka vojska bi tako, po predlogu AS, garantovala bezbednost i nepovredivost granica u regionu. Ovim bi se ne samo stvorio preduslov za trajan mir, nego bi lokalno stanovništvo bilo svesno američkog vojnog prisustva, dok bi regionalni lideri bili obeshrabreni da sprovode politiku revizionizma. AS smatra i da bi ova akcija morala biti koordinisana sa lokalnim vladama, te pretpostavlja da bi zvanično opredeljenje SAD da vojnim prisustvom sprečavaju promene granica, bilo pozdravljeno u Skoplju, Prištini i Podgorici, dok bi u Sarajevu bilo sprečeno zbog veta Banja Luke.

Takođe, AS naglašava da je lokalna popularnost NATO pakta visoka, naročito među Albancima, kao i da se na NATO gleda pozitivno u svim državama regiona, izuzev Srbije. Međutim, AS smatra da bi stalno američko vojno prisustvo na Kosovu i Metohiji pozdravili i lokalni Srbi, jer bi mogli da ga smatraju „garantom sopstvene bezbednosti“.

2.FORSIRANJE ISTORIJSKOG NOVOG PRISTUPA SA SRBIJOM

AS podvlači kako SAD treba da uspostave nove odnose sa Srbijom, smatrajući je ključnom zemljom za stabilnost regiona. AS ističe da raspoloženje među Srbima, kada su u pitanju SAD, nije pozitivno. Uzrok ovome, AS pronalazi prevashodno u posledici agresije na SRJ 1999. godine, izvedene od strane NATO, a pod vođstvom SAD. AS bombardovanje SRJ 1999. godine, vidi kao deo rata na Kosovu i Metohiji.

Ipak, AS smatra da do novih odnosa između SAD i Srbije, može doći samo postepeno.
AS navodi kako bi veće vojno prisustvo SAD iz tačke 1. i otvaranje stalne vojne baze kod Uroševca, dovelo predsednika Aleksandra Vučića „pred svršen čin“, te da bi ovaj postupak morao biti praćen pravovremenim i orkestriranim diplomatskim aktivnostima SAD.
AS smatra da je negativan stav građana Srbije spram SAD, takođe i proizvod rada „tabloida koji su u mnogome pod uticajem Srpske napredne stranke“. AS nastavlja i da zvaničnici u Beogradu često ističu, kako su srpski vojnici tokom 2016. godine, učestvovali u preko 200 zajedničkih vojnih vežbi sa američkim vojnicima, dok su sa ruskim kolegama učestvovali u 17 sličnih aktivnosti.

AS smatra kako se od predsednika Vučića ne mogu očekivati nagli, „istorijski zaokreti“, ali da bi postepeni pristup SAD mogao dati rezultate. Tako, AS predlaže da SAD započnu sa nekom vrstom diplomatsko-političke ofanzive, koja bi nagovestila novi pristup Vašingtona Beogradu i kulminirala posetom na visokom nivou, sekretara za odbranu SAD Džejmsa Matisa.
Ipak, dodaje se i kako bi svaki korak u pravcu kreiranja novih odnosa između Vašingtona i Beograda, a koji povuku SAD, morao biti praćen sličnom aktivnošću srpske strane. Tako se očekuje da srpske vlasti predstave sopstvenom građanstvu SAD u boljem svetlu, naglašavajući utisak, da su vežbe sa ruskim vojnicima u srpskim medijima imale daleko veću zastupljenost, nego li one sa američkim, uprkos daleko manjem broju.

AS dalje predlaže američkim vlastima, da ukoliko predsednik Vučić ukaže na činjenicu da ne može kontrolisati napise tabloida, SAD moraju „to jasno nazvati blefiranjem“. Dalje, AS poziva američke vlasti de se ne ustručavaju od „snažnog pritiska“ na predsednika Vučića, ali „bez ponižavajućeg povlačenja ili zahteva za potpunom promenom stava“.

Na ovom mestu AS koristi dve fraze. Tako se kaže doslovno: „For a historic revitalization of the US-Serbia alliance to succeed, it is important that Vučić be pressed hard, but without requiring a humiliating climb-down or about-face.”

Prva fraza, idiom – climb-down, označava situaciju u kojoj lice priznaje da nije u pravu, pogotovo kada bude suočeno sa snažnim argumentima.

Druga fraza, idiom – about-face, često se koristi u američkoj, vojnoj terminologiji i podrazumeva situaciju u kojoj osoba mora da okrene lice u suprotnom smeru, od onog u kom je do sada bilo. U ovoj situaciji, pogodnije je drugo značenje izraza, a koje se koristi kada neko u potpunosti promeni ponašanje ili mišljenje.

AS naglašava da je alternativa srpskom odbijanju ovakvog američkog predloga – izolacija od svojih suseda, sa vrlo slabim vezama sa RF, kao jedinim partnerom. AS podvlači, da uvek i u svakom trenutku, jedna poruka mora biti jasna: „SAD neće napustiti Balkan“.

3.PONOVNO USPOSTAVLJANJE REPUTACIJE SAD KAO PRAVEDNOG POSREDNIKA

AS smatra da su se od početka 21. veka na Balkanu EU i SAD javljale zajedno, čineći političku kombinaciju „šargarepe i štapa“, gde je „EU nudila šargarepu, a SAD držale štap“. AS smatra da je ovakvo partnerstvo davalo rezultata, naročito u Bosni i Hercegovini. Ipak, u vreme administracije predsednika Obame, došlo je do osetnih promena, kada je politika „vođstva iz pozadine“, dovela do umanjivanja uticaja SAD na region.

Tako, AS ocenjuje delovanje EU kao suviše birokratsko i popustljivo prema „stabilokratijama“, te da uključivanje SAD zapravo ispravlja ove nedostatke. AS se i u ovom delu posebno bavi političkom scenom Srbije. Tako se navodi, kako su „zapadni lideri u tišini posmatrali proteste“ nakon pobede Aleksandra Vučića u prvom izbornom krugu aprila 2017. godine, te da su samo „čekali da protesti presahnu“. Takođe se citira šef nemačke diplomatije Zigmar Gabrijel, koji je u vreme protesta
hvalio Aleksandra Vučića „jer nije pribegavao nasilju“. Autor ove analize stiče utisak proučavajući Strategiju, kako autori navedeni citat iznose sa negativnim prizvukom.

Autori, uopšte uzev, polaze od premise kako su malobrojni protesti u Srbiji, nakon pobede Aleksandra Vučića bili motivisani „pritiskom na medije“ i „kampanjom zastrašivanja“ vršene i sprovođene od strane predsednika Vučića, uprkos tome što su protesti prioritetno bili motivisani nezadovoljstvom nekoliko hiljada građana Srbije izbornim rezultatima, što je već obrađeno na 6. strani ove analize.

Tako AS smatra, kako bi Aleksandar Vučić „svakako pobedio na izborima“, te da zapadni lideri ne bi trebali da se uzdržavaju od isticanja sopstvenih očekivanja od Beograda u pogledu „poštovanja vladavine prava i ljudskih sloboda“.

AS se ponovo dotiče primera Nikole Gruevskog i do skora vladajuće opcije u Makedoniji VMRO-DPMNE. U Strategiji se navodi, kako su Gruevski i njegova opcija uživali punu podršku zapadnih lidera godinama, koji su sklanjali glavu u stranu kada su određene autokratske tendencije postale očigledne i uzimale maha. Zanimljivo, ovde AS u sličnom kontekstu pominje i bivšeg predsednika i premijera Crne Gore Mila Đukanovića, koji trenutno ne vrši nijednu državnu funkciju, ali je predsednik najuticajnije političke partije u
Crnoj Gori – Demokratske partije socijalista. AS smatra da na pitanje mladog, (imaginarnog) crnogorskog studenta – zbog čega je Milo Đukanović taj koji uvodi Crnu Goru u NATO pakt i vodi je ka EU, kad vlada ovom zemljom od 1991. godine, mora da se pruži mnogo bolji odgovor od – „zbog stabilnosti“.

AS dalje zaključuje, kako uloga posrednika ne isključuje i ulogu zainteresovanog subjekta, koji uzima učešće u aktivnostima i to potkrepljuje primerom delovanja u procesu pristupanja Crne Gore NATO paktu. Dodaje se, kako SAD moraju biti angažovane u Crnoj Gori i dalje, prevashodno kako bi „neutralisale štetno delovanje RF“, naročito preko jedne od najznačajnijih opozicionih snaga u Crnoj Gori – Demokratskog fronta. Takođe, kao jedan od ključnih zadataka SAD, navodi se aktivnost na polju postizanja dogovora između Atine i Skoplja u sporu oko imena Makedonije.

OD SIGURNOSTI DO NAPRETKA

U zaključku Strategije, autori se koncentrišu na dve ključne poruke.

Prva je ta da povratak SAD na Balkan, treba da bude jasan signal, prevashodno lokalnim liderima, kako je vreme etničkih sukoba prošlo, kako će Balkan biti sigurno mesto, bez sukoba i kako revizinosti koji zagovaraju projekte poput „Velike Srbije“ i „Velike Albanije“ moraju biti svesni da se njihove ideje neće ostvariti. Takođe, autori smatraju da bi povratak SAD na prostor Zapadnog Balkana bio i jasna poruka RF, kako je trošenje sredstava na izazivanje haosa u ovom delu Evrope – uzaludno.

Druga poruka je usmerena ka budućnosti mladih u ovom delu Evrope. Tako, AS navodi primer Hrvatske iz koje je veliki broj mladih otišao, neposredno po ulasku u EU i taj trend se nastavlja, sa visokom stopom emigracije u SR Nemačku i Ujedinjeno Kraljevstvo.

AS dalje ukazuje da sličan trend postoji i u drugim državama regiona, te da se SAD moraju ozbiljno angažovati i u saradnji sa EU, pomoći zemljama regiona da preokrenu ove negativne trendove u svoju korist.

No, kako bi bilo kakav napredak bio ostvaren, AS podvlači da postojeće krize moraju biti sprečene i to brzo.

ZAKLJUČAK

Iako Atlantski savet nije državni organ niti ima moć direktnog političkog odlučivanja, stavovi ovog „tink-tenka“ se moraju uzeti u obzir, imajući na umu činjenicu da se zvanični organi SAD neretko oslanjaju na analize i procene specijalizovanih, stručnih foruma, organizacija koje okupljaju profesionalce koji dugi niz godina proučavaju situaciju u nekom delu sveta, a istovremeno imaju jasno, ideološko utemeljenje. Sve ove preduslove AS svakako ispunjava.

AS smatra RF ne samo ključnim političkim takmacem SAD u regionu, već je doživljava i kao najveću pretnju regionalnoj bezbednosti, miru i stabilnosti. Očito, u AS procenjuju kako je prioritetni cilj RF zapravo izazivanje nove krize na prostoru Evrope i to na Balkanu, za koji RF vezuju brojne istorijske, kulturne i socijalne niti. Upravo taj prostor, na kom RF već decenijama nije bila prisutna kao aktivan politički subjekt, koji je mogao ozbiljnije da utiče na razvoj situacije, AS smatra najranjivijim delom Starog kontinenta.

Očito, iz ugla AS, ambicije Kremlja su sledeće: izazivanje sukoba, u regionu koji obiluje ratnim ranama i pritajenim etničkim tenzijama i potom, pojavljivanje kao jednog od partnera pri pokušaju sprečavanja dalje eskalacije i uspostavljanja mira. Tom prilikom, RF bi možda mogla da iskoristi svoju poziciju i ubedi prevashodno Pariz i Berlin, a posredno i Vašington, u svojevrsnu geopolitičku trgovinu, gde bi se RF odrekla svojih pozicija na Zapadnom Balkanu, u zamenu za uskraćivanje podrške zapadnog bloka Ukrajini, pogotovo u svetlu ratnih sukoba u Donbasu. AS delovanje RF ocenjuje krajnje negativno u svim državama regiona i direktno optužuje Moskvu za pokušaj destabilizacije situacije u Crnoj Gori, ali i za rad na produbljivanju konflikata u Makedoniji, Bosni i Hercegovini, na Kosovu i Metohiji.

Jasno, AS vidi Moskvu kao silu koja bi najpre mogla da kapitalizuje povlačenje SAD iz regiona, zarad ostvarivanja sopstvenih interesa. Očito, AS u većoj ulozi RF na Balkanu ne vide ništa pozitivno po američke interese i stoga nastoje da ubede američke političare i diplomate u neophodnost radikalnog delovanja spram uticaja Kremlja na region, kako Vašington ne bi došao u situaciju, da više ne bude jedini ili najznačajniji spoljno-politički fatkor, na ovom prostoru.

Nesumnjivo, Vašington je to bio od pada Berlinskog zida i verovatno ovu ulogu igra i danas. Ipak, globalno povlačenje iz različitih svetskih arena, koje je predsednik Obama sprovodio, dovelo je i do smanjivanja uticaja SAD u regionu. Ipak, kada bi se iz regiona povlačile SAD, taj prostor bi popunjavala EU, pre svih Nemačka i SAD bi uvek, kada bi od svojih saveznika bile pozvane ili same osetile potrebu, mogle da se u region vrate u relativno kratkom roku i vaspostave svoj uticaj.

U slučaju da tu prazninu, koju povlačenje ili u ovom slučaju odsustvo povratka SAD, popuni RF, taj povratak ne bi mogao teći ni tako brzo, ni tako jednostavno. Takođe, AS smatra da Moskva i na Balkanu pokušava da ostavi utisak povratka RF na međunarodnu scenu, u što je moguće približnijem obimu, u kom je to činio SSSR. Upravo ovo su ključni izvori bojazni AS spram dejstva RF na prostoru Zapadnog Balkana.

AS u velikoj podršci jednoj političkoj opciji i jednoj političkoj ličnosti u balkanskim zemljama vidi – opasnost. Zanimljivo, AS u suštini prekoreva generalni stav zapadnih lidera, koji po njihovom sudu i suviše mirno prihvataju činjenicu da pojedini lideri i političke partije, uživaju veliku podršku, koju AS očito smatra i suviše velikom, jer predstavlja osnov za akumuliranje ozbiljne političke moći.

Istovremeno, ovo akumuliranje moći, čini date političke faktore, a samim tim i države kojima upravljaju, manje ranjivim, jer ne otvara previše prostora za ucenjivanje od strane koalicionih partnera i primoravanje na pravljenje kratkoročnih kompromisa.
Takođe, činjenica da određena politička opcija u nekoj državi ili entitetu, uživa dugotrajnu i visoku političku popularnost, daje prostor toj opciji da postavlja pred sebe dugoročnije ciljeve. Ne samo to, ona donosi stabilnost jednom društvu, koje je neophodno zarad sprovođenja reformi, koje stoje na agendi evropskih integracija.

Kako se AS zalaže za skori prijem svih država Zapadnog Balkana u EU, ostaje nejasno zbog čega kritikuje stav zapadnih lidera, kada je u pitanju njihova reakcija na demokratski izabrane političke lidere u regionu, pežorativno to ocenjujući kao njihovu slabost na „stabilokratiju“. Prosto, politička stabilnost je neophodna kako bi se izveli ključni rezovi u javnoj upravi, privredi, pravosuđu. Koalicione vlade koje ne uživaju visoku podršku građana i koje zavise od svega nekoliko glasova u parlamentu, retko kad uspevaju da se izbore sa ovako zahtevnim zadacima.

Stoga, poruka AS nije dovoljno konzistentna, čak je na momente i konfuzna, s obzirom na to da AS istovremeno zagovara ubrzavanje reformskih procesa na Balkanu, a istovremeno, prikriveno, preporučuje američkim liderima da vrše pritisak na lidere balkanskih država koji uživaju veliku podršku, te da se ne uzdržavaju od pružanja potpore opozicionim snagama, koje pokušavaju da podriju snagu vladajućih političkih snaga.

Ova tendenicija se naročito da zapaziti, predimenzioniranim davanju na značaju kratkotrajnim i malobrojnim protestima u Srbiji, do kojih je došlo zbog nezadovoljstva nekoliko hiljada građana, rezultatima predsedničkih izbora, na kojima je ubedljivu pobedu, već u prvom krugu odneo Aleksandar Vučić. Šta više, AS otvoreno zamera zapadnim liderima što su „okretali glavu“ od opozicionih zahteva i odali priznanje tadašnjem premijeru i izabranom predsedniku Vučiću na uzdržavanju od primene sile (šef dimplomatije SR Nemačke – Zigmar Gabrijel).

Ono gde je poruka AS više nego jasna, jeste preporuka američkim zvaničnicima, za što skorije uvećanje američkog vojnog prisustva na Zapadnom Balkanu. AS smatra kako se ovaj deo Evrope i jedinstvenog evro-atlantskog prostora, ne može smatrati u potpunosti inkorporisanim u zapadnu političku hemisferu, ali ni dovoljno otpornim na eventualne, nove etničke sukobe, sve dok sve države regiona ne postanu punopravne članice NATO pakta i EU.

Stoga, AS učlanjenje Crne Gore u NATO pakt, vidi kao značajnu pobedu američke politike, ali takođe smatra da ovaj događaj mora biti samo deo serije pobeda, koje će naposletku omogućiti prelazak svih država regiona u kategoriju „stabilnih demokratija“, kakvom, recimo autori smatraju Sloveniju i samo delimično Hrvatsku. Ponovno davanje na značaju bazi Bondstil, kod Uroševca, gde već postoji ozbiljna logistika i infrastruktura i korišćenje tamošnjih maksimalnih kapaciteta za prijem vojnika (7000 pripadnika), pa čak i samo pretežno korišćenje ovih kapaciteta, sasvim sigurno bi učinilo SAD najznačajnijom, nedomicilnom vojnom silom u regionu, pogotovo ukoliko dodamo na to, već postojeće američke vojne efektive u Italiji, Turskoj, Bugarskoj, Rumuniji i Grčkoj.

Sasvim sigurno, ovo bi otvorilo mogućnost SAD da svoju težnju ka uticajima na procese u regionu i proklamovan ultimativni cilj – sprečavanje promene granica i izbijanja novih, etničkih sukoba, ostvare i putem otvaranja novih baza u zemljama regiona, prevashodno Crnoj Gori i Makedoniji. Zanimljivo, duh Strategije AS ukazuje upravo na Makedoniju, kao na najslabiju tačku Balkana, više nego li što je to recimo Bosna i Hercegovina. Za pretpostaviti je da autori ključnu motivaciju za ovakav stav gaje u činjenici da se u Makedoniji prelamaju interesi najmanje četiri zasebna politička subjekta, za razliku od Bosne i Hercegovine, gde je to slučaj sa najmanje tri subjekta.

Uspostavljanju novih odnosa između SAD i Srbije, posvećeno je nesrazmerno mnogo prostora u Strategiji. Strategija se istina ovom temom bavi više u načelnom, nego li u konkretnom, detaljnom vidu. Ipak, od značaja je što se AS, kao organizacija čiji se ideološki stavovi mogu opisati kao najpribližniji stavovima najuticajnijeg krila unutar Republikanske partije – neokonzervativcima. Neokonzervativci su u potpunosti na stanovištu neophodnosti američkog intervencionizma, nasuprot umerenom izolacionizmu ili preciznije, uzdržavanju od intervencionizma, što je stav koji je bio prilično prisutan u administraciji predsednika Obame, naročito za vreme njegovog drugog mandata, ali je to takođe stav čije smo konture mogli da naziremo u mesecima pre i nakon ulaska u Belu kuću, predsednika Trampa i uspostavljanja njegove administracije.

Ove, prilično oštre ideološke razlike, u početku su svakako pretile da izazovu ozbiljan politički konflikt na relaciji administracija predsednika – većina kongresmena i senatora iz redova Republikanske partije. S obzirom na činjenicu da je i sam predsednik Tramp svestan činjenice da ne može ispuniti mnogo tačaka sopstvene političke agende bez podrške Kongresa i Senata, koji imaju ključnu ulogu u donošenju budžeta, došlo je do ozbiljnih političkih nagodbi između predsednika i neokonzervativaca. Ovo svakako nije bio predmet nekog otvorenog sporazuma, ali se kroz poteze koji su povlačeni u prvoj godini mandata predsednika Trampa izneti zaključak lako može izvući.

Predsednik Tramp je prevashodno orijentisan ka ispunjavanju svojih ciljeva na unutrašnjem političkom planu. To su – smanjivanje poreskih stopa, umanjivanje nezaposlenosti, motivisanje američkih kompanija da svoju proizvodnju ponovo vrše na američkom tlu, a manje u zemljama Centralne Amerike i Jugoistočne Azije, zatim opoziv „Obamakera“ (vrste zdravstvenog osiguranja, političkog zaveštanja bivšeg predsednika Obame) i njegova zamena propisima koji neće odstupati od republikanske ideje „minimalne države“, po kojoj vlada treba da nameće što manje obaveza građanima i dopušta im što je moguće veću slobodu izbora, pa tako i po pitanju koje će osiguranje plaćati i u kom obimu.

Tu je takođe i jasno izražena želja, što je bilo i jedno od njegovih ključnih predizbornih obećanja, na polju smanjivanja stopa nelegalne imigracije i što je moguće većeg korišćenja sopstvenih, američkih kapaciteta. Ništa od ovih ciljeva, predsednik Tramp ne može ostvariti bez podrške Kongresa i Senata. U oba doma, većinu uživa Republikanska partija, čiji i je i sam Donald Tramp bio kandidat na poslednjim izborima. U oba doma, Republikanskom partijom dominiraju neokonzervativci, oličeni ranije u senatoru
Džonu Mekejnu, a danas prevashodno u senatoru Marku Rubiju, koji su u poslednjih godinu dana dodatno ojačali, pogotovo nakon tihe političke asimilacije najvećeg dela političkog pokreta „Čajanka“ najjasnije oličene u senatoru Tedu Kruzu. Takođe, ne sme se izostaviti ni činjenica da su neokonzervativci uspeli u nameri da gotovo u potpunosti, politički potisnu pokret „alt-rajt“, koji je pružao punu podršku predsedniku Trampu i u kom je američki lider video mogućnost za kreiranje sopstvene političke baze u SAD.

Nakon poraza Roja Mura na izborima u Alabami, republikanci jesu izgubili jedno mesto u Senatu, ali su zato neokonzervativci uspeli da u potpunosti potisnu Stiva Benona, bivšeg ključnog stratega predsednika Trampa, koji je nakon povlačenja iz administracije predsednika i poraza Mura kojem je, baš kao i predsednik Tramp, pružao punu podršku, odlučio da se povuče i sa čela administracije veb-sajta „Brajtbart“, nakon objavljivanja skandalozne knjige „Vatra i bes – unutar Bele kuće“ Majkla Vulfa, u kojoj se objavljuju kompromitujući detalji ne samo o predsedniku Trampu, već i o odnosu samog Benona prema predsedniku.

Predsednik Tramp je vrlo korektno prihvatio poraz kandidata kog je podržavao u jednoj od najrepublikanskijih država u SAD i očito nastavio sa politikom sklapanja kompromisa, sa sve snažnijim i što je još važnije, homogenizovanijim krilom neokonzervativaca, koji zapravo postaju suvereni vladari Republikanske partije.

Tako se može zaključiti da je predsednik Tramp brojnim kadrovskim ustupcima svojim neokonzervativnim kolegama iz Republikanske partije, a istovremenim izglasavanjem seta zakona kojim su smanjene poreske stope u SAD, uspeo u primarnoj nameri da zadobije podršku za svoje ključne političke ciljeve. Jasno je da će se sa ovakvim trendom i nastaviti.

I dok su se po pitanju poreske politike predsednik Tramp i neokonzervativci lako uspeli dogovoriti, po pitanju reforme imigracione politike treba očekivati ozbiljniji izazov u pogledu donošenja obostrano prihvatljivih odluka, pogotovo što neokonzervativci po svojoj političkoj prirodi imaju daleko izraženiji senzibilitet, kada je u pitanju proces globalizacije, za razliku od predsednika Trampa, koji se kroz sopstveni politički projekat „Prvo Amerika“ trudi predstaviti kao istinski suverenista.

Jedan od najlakših puteva za predsednika Trampa da izdejstvuje podršku svojih neokonzervativnih kolega, za reformu imigracionog sistema, jeste novo popuštanje kada je u pitanju spoljna politika. Spoljna politika, koja je već u velikoj meri prepuštena neokonzervativnim kadrovima u Stejt Departmentu, verovatno će biti još čvršće u njihovim rukama u narednom periodu, ne samo kada je u pitanju usmeravanje politike predsednika, već i njeno samo kreiranje.

S toga je od velike važnosti za Srbiju to, što je AS koji gaji vrlo slične poglede na svet kao i republikanski neokonzervativci, izneo procenu po kojoj je jasno da politika SAD prema Srbiji više ne treba da se zasniva na zahtevanju za „suočavanjem sa prošlošću“ i nekom vrstom kažnjavanja i iziskivanja političke katarze, što je najočitije bilo u vreme administracije predsednika Klintona i u mnogo manjoj meri u vreme administracije predsednika DŽ.V. Buša.

Ovog puta zagovara se realističan pristup, po kom se uzimaju u obzir i srpski interesi, iako je jasno da prostora za izraženiji senzibilitet kada je u pitanju srpski odnos prema Kosovu i Metohiji nema. Ipak, i promena u ovom obimu je dobrodošla i otvara mogućnost proaktivnom pristupu srpske diplomatije, pre svega predlažući određene zajedničke projekte i ističući značaj zajedničkog interesa dve zemlje, naročito na polju održavanja stabilnosti i mira u regionu, ali i zaštite od savremene pošasti džihadističkog terorizma. Tačno je da AS nije detaljnije obrazložio šta bi to SAD mogle da ponude Srbiji u procesu ponovnog uspostavljanja odnosa i da ono što je predloženo, poput kurtoaznih poseta visokih američkih zvaničnika, nije dovoljno. Ipak, samo kreiranje kontura novog pristupa, nakon decenija sukoba i odnosa koji je nosio više ultimativni, a manje kooperativni karakter, govori o mogućnosti otvaranja novog poglavlja u srpsko-američkim odnosima, gde bi Srbija bila respektovana kao ozbiljan partner, sa ključnom ulogom u regionu.

KOSOVO — zaključak predstavlja stav autora analize

Autor analize : Predrag Rajić