U kom smeru ide Bratislava?
Poslednjih šest meseci najmanju članicu Višegradske grupe potresaju duboki socijalni nemiri. Nemiri koji nisu uslovljeni ekonomskim prilikama ili nezadovoljstvom infrastrukturnim rešenjima, nivoom nezaposlenosti ili kvalitetom zdravstvene zaštite. To su nemiri koji su povod našli u dvostrukom ubistvu, a uzrok temelje na nepoverenju u iskrenost vlasti kada je o borbi protiv organizovanog kriminala, sasecanju korupcije i garantovanju slobode govora reč.
ZLOČIN I POTRES
Dana 26. 02. 2018. godine, u jutarnjim časovima, policijski službenici Republike Slovačke su reagovali na poziv porodica Kuciak i Kusnirov. Zabrinuti srodnici prijavili su policijskim organima da se Jan Kuciak, mladi istraživački novinar i njegova verenica Martina Kusnirova ne javljaju putem telefona već tri dana, iako su sa svojim roditeljima i prijateljima komunicirali na dnevnom nivou.
Pozornici su ušli u kuću u naselju Veljka Mača četrdesetak kilometara od Bratislave i zatekli beživotna tela dvadesetsedmogodišnjeg Jana i njegove, takođe dvadesetisedam godina stare verenice. Policija je konstatovala da je mladi par ustreljen iz blizine, da nije bilo tragova borbe, kao i da stvari u kući nisu ispremetane niti ima tragova krađe.
Kuciak i Kusnirova
Jan Kuciak bio je istraživački novinar. Poslednjih meseci intenzivno se bavio radom poznatog slovačkog tajkuna Mariana Kočnera. Kočner je 2005. godine u javnosti označen kao lice povezano sa italijanskom mafijom, nakon što je u javnost dospeo tajni spisak koji je sastavila policija Republike Slovačke, a na kom su se nalazila imena lica koja su navodno povezana italijanskim mafijaškim klanovima, prevashodno kalabrijskom Ndrangetom.
Kočner je navođen kao lice koje služi kao logistička podrška mafiji i obezbeđuje prevozna sredstva i stanove, neophodne za prevoz i skrivanje kriminalaca tokom vršenja zločina. Kočner je septembra meseca 2017. godine pozvao telefon Kuciaka i direktno pripretio njemu lično, kao i članovima njegove porodice. Kuciak je prijavio ovaj slučaj policiji koja nije reagovala puna 44 dana na ovu prijavu.
Tužilac koji je istraživao slučaj Kuciakovog ubistva naredio je da se ovaj slučaj ponovo otvori, ali je policija nakon kraćeg vremena zauzela istovetan stav, po kom nema elemenata za krivičnu prijavu protiv Kočnera.
Kočner je negativnu popularnost stekao u Slovačkoj još 1998. godine. Naime, nešto ranije on je pokušao da preuzme kontrolu nad jednom od prvih privatnih televizija u zemlji – „Markiza“, koja je u to vreme slovila za bastion liberalne politike i oštre opozicije premijeru Vladimiru Mečijaru. Pošto se Kočner prethodno javio u sudskom procesu kao poverilac dotadašnjeg vlasnika Pavola Ruskoa, nakon što je otkupio potraživanja usmerena ka Ruskou. Samo desetak dana pred parlamentarne izbore Kočner se pojavljuje u upravnoj zgradi TV „Markiza“ sa privatnim obezbeđenjem i preuzima kontrolu nad ovom stanicom, ubrzo uručujući otkaze ključnim urednicima.
Kočner
Ovaj potez je izazvao masovne proteste u Bratislavi, nakon kojih su Kočner i njegovi saradnici napustili upravnu zgradu „Markize“. Dve godine kasnije, Kočner je odustao od preuzimanja ove TV stanice.
Kuciak se naročito bavio mogućim poreskim utajama koje je navodno vršio Kočner, a upravo sumnjičenje za poreske utaje jedan je od razloga zbog kojih je Kočner juna meseca 2018. godine ponovo priveden i zbog čega je u pritvoru proveo dva meseca.
Samo dan nakon što je vest o ubistvu objavljena, Slovačkom su se proširili protesti. Masovni protesti su dosegli svoj vrhunac, nakon što se 09. marta 2018. godine u slovačkoj prestonici okupilo preko 60.000 ljudi.
Ovi protesti su okarakterisani kao najmasovniji u Slovačkoj od „Plišane revolucije“ 1989. godine. Protesti su zaista i doveli do pada Vlade, nakon što je predsednik vladajuće partije SMER Robert Fico i najuticajnija ličnost slovačke politike od 2012. godine, podneo ostavku. Ipak, u prvi mah ova ostavka nije zadovoljila demonstrante jer je SMER ipak ostao na vlasti i Fico je okarakterisan od strane opoziciono nastrojenih građana kao i dalje najuticajnija figura, koja će sa pozicije partijskog šefa i dalje imati poslednju reč u slovačkoj vladajućoj koaliciji.
SMER SILAZNE PUTANJE
Upravo je u koaliciji i došlo do dubljih sukoba. Slovačka politička scena se poslednjih godina diversifikovala. SMER koji je dominirao u periodu 2012. – 2016. godina, morao je da se zadovolji nakon izbora 2016. godine koalicionom vladom.
SMER – SOCIJALDEMOKRATIJA je vladajuća i najsnažnija politička partija u Slovačkoj danas, sa 49/150 mesta u Parlamentu Slovačke. SMER je članica međunarodne političke asocijacije – Partija evropskih socijalista, druge najsnažnije grupacije u Evropskom Parlamentu.
Partija je nastala 1999. godine, kada se deo članova Partije demokratske levice predvođen Robertom Ficom, odvojio i odlučio da formira zasebnu političku organizaciju. Partija demokratske levice je naslednik Komunističke partije Slovačke, koja je od 1948. do 1990. godine, funkcionisala kao teritorijalna organizacija Komunističke partije Čehoslovačke, a za prostor Slovačke. Komunistička partija Čehoslovačke bila je vladajuća politička partija u zajedničkoj državi od 1948. do 1990. godine.
SMER – SOCIJALDEMOKRATIJA prvobitno je nosila naziv SMER – TREĆI PUT, da bi 2005. godine, partiji kolektivno pristupile još tri političke stranke leve orijentacije i to: Partija demokratske levice, Socijaldemokratska alternativa i Socijaldemokratska partija Slovačke (na čijem čelu se kratko nalazio i nekadašnji čehoslovački lider Aleksandar Dubček). Nakon pristupanja pomenutih partija, SMER – TREĆI PUT menja svoj naziv u SMER – SOCIJALDEMOKRATIJA.
SMER – SOCIJALDEMOKRATIJA je na vlast došla 2006. godine, kada je njen lider Robert Fico, postao i premijer države. Nakon sledećih izbora 2010. godine partija odlazi u opoziciju, uprkos tome što je osvojila najveći broj glasova.
Ipak, nakon vanrednih izbora 2012. godine, partija se vraća na vlast, nakon što je uspela da osvoji apsolutnu većinu poslaničkih mesta (83 od 150) i samostalno formira vladu.
Nakon izbora 2016. godine, partija je ponovo osvojila najveći broj glasova, ali je izgubila apsolutnu većinu u parlamentu, osvojivši 49 mesta. Nakon dugih pregovora, SMER – SOCIJALDEMOKRATIJA je formirala vladu sa Slovačkom nacionalnom partijom (izrazito nacionalističkom strankom), Mostom (najvećom partijom mađarske manjine u Slovačkoj) i Mrežom (liberalnom i latentno evrofederalističkom partijom). Na čelo vlade, ponovo je stao partijski lider Robert Fico.
SMER – SOCIJALDEMOKRATIJA je partija umereno leve političke orijentacije, sa snažno izraženim nacionalnim stavovima. Partija se zalaže za čvršću saradnju sa drugim državama Višegradske četvorke i doživljava Evropsku Uniju kao najbolji okvir za razvoj Slovačke. Za vreme vlasti SMER-a, Slovačka je prihvatila evro kao svoju zvaničnu valutu.
Ipak, partija se otvoreno protivi uvođenju kvota za prijem imigranata sa Bliskog istoka, od strane Evropske Unije i evrofederalističkom konceptu. Partija je po tom pitanju ideološki srodna mađarskom FIDES-u i poljskoj partiji Pravo i Pravda koje se zalažu za „Evropu nacija“, odnosno koncept po kom bi Evropska Unija opstala i bila ujedinjena oko četiri ključna slobodna protoka – ljudi, roba, kapitala i usluga.
Partija se protivi jednostrano proglašenoj nezavisnosti Kosova i Metohije i stav Roberta Fica po ovom pitanju je godinama nepromenjen i rezolutan. Treba napomenuti i da većina drugih slovačkih političkih partija slično gleda na kosmetsko pitanje.
Kandidat ove partije na poslednjim predsedničkim izborima 2014. godine, bio je njen lider Robert Fico, koji je na datim izborima poražen od strane privatnog preduzetnika i nezavisnog kandidata Andreja Kiske. Ovo je bio veliki udarac za SMER i očit znak slabljenja uticaja ove partije. Naime, SMER je izrazito liderska stranka. Fico odaje utisak, kako bi njegove pristalice rekle – samouverene, odnosno – nadobudne i arogantne osobe, što bi bio stav političkih protivnika.
Na datim predsedničkim izborima, Fico je bio favorit među svim konkurentima – političarima. Samouvereno je nastupio i verovao da će bez većih problema uspeti da zaokruži vlast na svim nivoima i za duži niz godina postane najdominantnija politička figura Republike Slovačke.
Ipak, nije računao na mogućnost pojavljivanja harizmatičnog lidera, bogataša koji je imovinu stekao u SAD i koji se postavio kao pravo osveženje na sukobima razorenoj političkoj sceni Slovačke.
Fico, nepripremljen na kandidata koji ne samo da ne razmišlja kao političar, već činjenicu da se politikom nikada ozbiljno nije bavio, predstavlja kao svoju najveću prednost, gubi ove izbore prilično ubedljivo u drugom izbornom krugu.
Fico je Slovačkom vladao u periodu 2006 – 2010. godine. U ovom mandatu sproveo je bolne reforme, uspeo da osnaži domaću privredu, prevashodno privlačenjem stranih investicija, naročito iz Nemačke, da stabilizuje javne finansije i uvede Slovačku u evrozonu. Ipak, manjak senzibiliteta za potrebe drugih političkih faktora, doveo je Fica u paradoksalnu situaciju da 2010. godine bude na čelu liste koja osvaja najveći broj glasova, ali odlazi u opoziciju, pošto su se gotovo sve druge političke partije ujedinile kako bi socijaldemokrate lišile ostanka na vlasti.
No, ispostavilo se da je odlazak u opoziciju bio politički isplativ potez za SMER. Samo dve godine kasnije, na novim vanrednim izborima, Ficova partija osvaja apsolutnu većinu, ali nedugo zatim slede i problemi. SMER je partija koja se bazira na dve vrste populizma. Prva se odnosi na eksploataciju težnji srednje klase ka boljim uslovima rada, a druga na klasični nacionalizam.
S tim, što Fico ovaj nacionalizam u na početku svog drugog mandata forsira kao neku vrstu otpora levoliberalnim strukturama u EU, a vremenom prihvata formu koju najbolje sublimiraju Orban i Kačinjski – odbrana hrišćanske Evrope i evropskih vrednosti u vreme pojačane imigracije iz Azije i Afrike.
Manjkavost ovakvog pristupa ogleda se u tome što Fico nikada nije mogao do kraja zastupati sušto demohrišćanski stav, jer svojom dotadašnjom političkom karijerom, ali i fragmentima privatnog života koji su dospevali u javnost, nije uspevao, niti se prvih godina i trudio, da stvori imidž porodičnog čoveka, vernika, koji je odan tradiciji i konzervativnoj ideologiji.
U godinama imigrantske krize, u Slovačkoj se počeo odvijati sličan proces kao u ostatku Višegradske grupe – društvo se počelo pomerati udesno. Ovo je otvorilo vrata razvoju i do tada postojeće ideologije slovačkog nacionalizma koju su eksploatisale i neke ipak etablirane političke organizacije, ali i jačanje otvoreno fašističkih pokreta.
„KOTLEBA – NARODNA PARTIJA NAŠA SLOVAČKA“ je opoziciona partija u Slovačkoj. Na poslednjim izborima osvojila je 14/150 mesta u Parlamentu Slovačke. Partija je fašističke političke orijentacije, sa izvesnim ideološkim primesama nacional-socijalizma, ultranacionalističkih, antiglobalističkih, socijalno-konzervativnih i ekonomsko-protekcionističkih pogleda.
Partija gaji i rasističku politiku, naročito spram romske zajednice i pripadnika islamske veroispovesti, KOTLEBA se zalaže i za napuštanje Evropske Unije i NATO pakta od strane Republike Slovačke.
Partija je osnovana 2010. godine. Svoj najveći uspeh je ostvarila pobedom na regionalnim izborima u Banjsko-bistričkom kraju, kada je njen lider Marijan Kotleba izabran za predsednika regionalne administracije. Nakon izbora 2017. godine, Marijan Kotleba je poražen na izborima od strane Jana Luntera nezavisnog kandidata i to nakon što su gotovo sve parlamentarne partije stale iza Luntera kako bi sprečile Kotlebu da ponovo izbori pobedu.
Kotleba
Nijedna parlamentarna politička partija, izuzev organizacije „MI SMO PORODICA“, ne održava kontakte sa KOTLEBA političkom partijom, sprovodeći aktivan bojkot.
Rad KOTLEBA političke partije u Parlamentu Slovačke ignoriše i predsednik Slovačke Andrej Kiska.
Pojava ovakvih političkih struktura fenomen je koji je Fico pokušao da iskoristi predstavljajući se i u očima Brisela, sa kojim je u kontinuiranom verbalnom sukobu, kao brana daljem jačanju ekstremističkih snaga. Nevolja po socijaldemokrate je u tome što KOTLEBA nakon poslednjih parlamentarnih izbora 2016. godine postaje partija sa 8.04% osvojenih glasova, uglavnom onih birača koji su preplavljeni besom i strahom zbog nadolazećih imigrantskih talasa, ali i nezadovoljni liberalnim poretkom koji dominira Evropskom Unijom.
Iako tako ne mora delovati na prvi pogled, Fico je upravo na glasove datih građana i računao usmeravajući oštrice svog napada ka Briselu i praveći politički otklon od politike konfrontacije sa Moskvom. Ono na šta sasvim izvesno nije računao jeste da se mogu pojaviti političke snage sa još ubedljivijim nastupom i osećajem za korišćenjem onih sentimenata koje je želeo da razradi sam Fico.
Jedna od takvih političkih stranaka je i najznačajniji koalicioni partner SMER-a, Slovačka nacionalna partija. SNS je na poslednjim izborima osvojila je 15/150 mesta u Parlamentu Slovačke. Partija je izrazito desne orijentacije u političkom smislu i leve orijentacije kada su u pitanju ekonomski pogledi. SNS zastupa ideologiju slovačkog nacionalizma. Partija je skeptična prema projektu Evropske Unije i neretko kritikuje zvanični Brisel.
Sve ovo su zapravo ideje koje je baštinio i sam Fico naročito nakon 2012. godine, očito neshvatajući da ono što mu je donelo prevagu nije nacionalizam, koliko socijalni karakter njegove politike, te da jačanjem nacionalističkih stremljenja Slovaka poslednjih godina, kojima je i sam doprineo, on otvara put jačanju sušto desnih snaga koje mnogo uverljivije mogu preneti biračkom telu stavove o ugroženosti slovačkog identiteta u globalizovanom svetu, nego li što to može partija nastala na temeljima komunističke internacionale i koja je najzaslužnija za „gubljenje monetarnog suvereniteta“, kako krajnje desne opcije vide prihvatanje evra za zvaničnu valutu.
USMERENI PRITISAK
Dvostruko ubistvo i protesti koji su usledili potom, samo su dodatno odveli Fica i njegov politički projekat na stranputicu. Serija optužbi o vezama samog vrha vlasti sa organizovanim kriminalom, naročito onim iz Italije, zatim brzo povlačenje Fica, što se istina pokazalo kao taktički dobar, ali strateški manjkav potez, doveli su SMER u poziciju koja ne izgleda ni najmanje obećavajuće pred predsedničke izbore 2019. godine, ali i parlamentarne 2020.
Iako je SMER uspeo da očuva većinu i zadrži pre svih MOST, kao najveću partiju mađarske manjine u Vladi, kao i da političkim inženjeringom dovede do kraha liberalnog koalicionog partnera MREŽU, usmeravajući njihove poslanike ka MOSTU ili uživajući podršku pojedinih poslanika kao nezavisnih pojedinaca, samo očuvanje većine u parlamentu ne govori i o oporavku popularnosti ove političke partije.
Novi premijer, Peter Pelegrini, slovački političar italijanskog porekla i blizak saradnik Roberta Fica, nije uspeo da povrati poljuljano poverenje građanstva, niti da zauzda napade nezavisnih medija koji SMER gotovo izjednačavaju sa javnom korupcijom i dovode u vezu najeminentnija lica ove partije u poziciju konstantne defanzive, povezujući ih sa domaćim i stranim kriminalnim strukturama.
Bivši ministar unutrašnjih poslova Slovačke, Robert Kalinjak, blizak saradnik i čovek od poverenja Roberta Fica, bio je prinuđen da napusti svoju poziciju, nakon oštrog pritiska partije MOST, koja je zapretila i izlaskom iz vladajuće koalicije, ukoliko ne dođe do korenitih promena u bezbednosnim strukturama zemlje. Kalinjak je služio kao ministar unutrašnjih poslova od 2006. do 2010. godine, odnosno od 2012. do 2018. godine, sve vreme Ficove vladavine, što ga čini politički najdugovečnijim ministrom u istoriji Republike Slovačke.
Kalinjak i Fico
Pokojni Kuciak je neretko pisao upravo o Kalinjaku, optužujući ga za veze sa kriminalnim grupama i inspirisanje nezakonitih dela. Povlačenjem ne samo Fica, nego i Kalinjaka iz Vlade, SMER se nevoljno okrenuo tehnokratama iz svojih redova, što nije politička situacija u kojoj se socijaldemokrate dobro snalaze.
Sa jedne strane, u SMER-u nema politički dovoljno snažnih ličnosti koje mogu otvoreno reći stranačkom vođstvu da je kriza suviše uzela maha, započeti reformske procese i čak dovesti do kadrovskih promena. Sa druge strane, činjenica jeste da SMER izostankom rezultata u istrazi dvostrukog ubistva ali i inflacijom medijskih informacija, koje optužuju najuže rukovodstvo partije, dolazi u poziciju da prati negativne trendove i odgovara na optužbe, konstantno vezujući sebe za najnegativnije pojave u društvu i otvarajući prostor opoziciji za politički agresivan nastup.
Gotovo sva istraživanja javnog mnjenja govore o osetnom padu podrške SMER-u u odnosu na izborni rezultat iz 2016. godine.
Izuzev preokreta u policijskoj istrazi dvostrukog ubistva, ono što može očuvati poziciju socijaldemokrata jesu – političke okolnosti.
Naime, s obzirom na moguće dalje jačanje fašističke partije KOTLEBA, kao i na jačanje populista iz partije „MI SMO PORODICA“, odnosno na kontinuiranu podršku prilično lojalnom koalicionom partneru SNS, naredni izbori u Slovačkoj, bili oni vanredni ili redovni mogu iznedriti situaciju u kojoj nijedna etablirana politička partija ne može da formira većinu.
Najveća opoziciona stranka OLANO, može biti u manjku od nekoliko procenata da sa partnerima svrgne SMER – SNS osovinu, dok i sam SMER izvesno neće imati dovoljnu podršku da čak i sa populistima iz partije „MI SMO PORODICA“, formira vladu. Uzrok tome biće pre svega potencijalno i preko 10% „zarobljenih glasova“ KOTLEBA partije, sa kojom izvesno ni SMERova ni OLANOva većina neće želeti saradnju.
Ovakav klinč može uvesti Slovačku u dublju političku krizu i vrtlog ponovljenih izbora i beskonačnih pregovora o formiranju koalicionih vlada ili čak do stvaranja – široke koalicije najvećih partija, po ugledu na SR Nemačku, ma koliko to u ovom momentu delovalo neizvodivo.
Ipak, ono što treba uvek imati na umu je činjenica da Fico, uprkos narušenom ličnom zdravlju i političkim kontraverzama koje ga prate ume da proceni politički trenutak i načini političku žrtvu manjeg obima, kako bi ostvario viši cilj. Uprkos vrlo nepovoljnoj političkoj poziciji u kojoj se našao, poslednje što njegovi protivnici smeju sebi da dopuste jeste da ga potcene i dozvole stihijskim okolnostima da iskusnog političara načine figurom kadrom da nadvlada čak i naizgled bezizlaznu situaciju.
Ostvarenje bilo kog od dva scenarija jasan je uvod u jedno – turbulentnu budućnost slovačke politike.