Prošlo je preko 250 dana od kada je Džo Bajden inaugurisan na mjesto predsjednika Sjedinjenih Američkih Država i tonovi koji se danas mogu čuti pri pomenu njegovog imena su u suštoj suprotnosti sa “pomiriteljskim kultom” koji je oko njega građen tokom izborne kampanje. Koji događaji su doveli do ove situacije i da li izrazito veliki pad popularnosti američkog predsjednika može uticati na američke “srednjomandatne izbore” (midterm elections) 2022. godine i predsjedničke izbore 2024. godine?
Američki narod je, nakon četiri godine ekstremne političke polarizacije i ljuljanja američkog establišmenta, na predsjedničkim izborima 2020. godine većinski dao svoj glas kandidatu Demokrata – Džo Bajdenu u nadi da će njegov mandat biti mnogo više poput mandata bivšeg predsjednika Obame, a drastično manje kao mandat predsjednika Trampa.
Tokom izborne kampanje, Džo Bajden je predstavljan kao čovjek mira i stabilnosti, čovjek iskustva i nauke. Demokrate su se svim silama trudile da prikažu Džoa kao suštu suprotnost Donaldu Trampu i to im je pošlo za rukom.
Donald Tramp je uspio da mobiliše značajan dio „tihe većine“ (silent majority), ali ne i dovoljno da bi izvojevao pobjedu. Ključni problem Trampovog poraza, odnosno ključni adut Bajdenove pobjede bili su glasovi umjerenih Amerikanaca koji naginju političkom centru. Onih istih Amerikanaca koji su 2016. godine glasali za Trampa u nadi da će se neke značajne promjene u američkom establišmentu zaista dogoditi. Ta značajna grupa birača, koja nema rigidan stav ni o jednoj partiji u SAD-u, je ovoga puta, usled ekonomske i zdravstvene krize i opšte nesigurnosti, glasala za Džo Bajdena i tako mu donijela pobjedu. O ovoj grupi birača će se posebno govoriti i u nastavku ovog teksta.
Ukoliko analiziramo procenat podrške na samom početku Bajdenovog mandata (sa sajta FiveThirthyEight), vidjećemo da je za skoro 10% veći nego procenat podrške Donaldu Trampu u istom periodu i stabilan na oko 53%, ali svakako manji od Obaminog (u prosjeku za 10%), dok bi se ekvivalent mogao pronaći u rejtingu Džordža Buša mlađeg (prije 11. septembra).
Period relativno stabilne podrške američkom predsjedniku nakon same inauguracije se često naziva periodom predsjednikovog „medenog mjeseca“ (honeymoon period) i ovaj period obično traje tokom prve godine mandata, jer narod (sa obje strane američkog političkog klatna) daje vrijeme da novi predsjednik pokaže neke konkretne rezultate. Ovaj period je usled opšte polarizacije američkog društva od pravila postao izuzetak, pa je recimo Bajdenov prethodnik – Donald Tramp tokom svojeg četvorogodišnjeg mandata konstantno imao procenat podrške manji od 50%.
Početak Džo Bajdenovog mandata je u neku ruku podsjećao na početak Obaminog – stabilna podrška, manji akcenat na teme koje polarizuju društvo, a veći na temama od zajedničkog značaja kao što su ekonomija i u Bajdenovom slučaju – pandemija Covid-19.
Nažalost za Bajdena, a svakako na sreću Republikanaca (i Donalda Trampa lično), Bajdenov „medeni mjesec“ nije izdržao ni puno godinu dana. Podrška novom američkom predsjedniku je doživjela nagli pad nakon brzopletog povlačenja američkih trupa iz Avganistana zaključno sa 31. avgustom, tj. opšteg kolapsa demokratske avganistanske Vlade i konačno pobjede Talibana.
Iako je originalni dogovor, u kojem je rečeno da će se američke trupe povući iz Avganistana 1. maja 2021., sa predstavnicima Talibana potpisao Bajdenov prethodnik – Donald Tramp, on je (Tramp) uprkos trudu Bajdenu naklonjenih medija, izbjegao većinu kritika za propast dvadesetogodišnjeg američkog projekta „građenja demokratije“. Dva razloga za to su ključna:
1) Iako je Tramp zaključio originalni dogovor, on nije bio taj koji ga je sproveo u djelo i samim tim u narodu je ostala misao – „možda bi to Tramp bolje uradio“.
2) Džo Bajden je originalni dogovor promijenio, tako što je datum povlačenja pomjerio sa 1. maja na 31. avgust.
Zašto je razlog broj 2 posebno bitan? Jednom riječju – simbolika. Američke trupe su svoje neorganizovano povlačenje završile 31. avgusta, svega 11 dana prije obilježavanja dvadeset godina od terorističkih napada na kule bliznakinje, zbog kojih je SAD i otpočeo „rat protiv terora“ (War on Terror) i intervenisao u Avganistanu.
Za nepunih 50 dana, Bajdenov procenat podrške je pao sa stabilnih 53% na svega 45% (dok je sa druge strane procenat nepovjerenja recipročno rastao). Naravno, ovo nije bio nikakav „smak svijeta“ uslovno rečeno. Podrška predsjedniku osciluje tokom cijelog mandata. Ono što jeste veliki problem je to što je povlačenje iz Avganistana ponovo probudilo nakratko umirenu političku polarizaciju od koje je „stradao“ Donald Tramp, samo je ovog puta klatno krenulo u suprotnom smjeru.
Bajdenov medeni mjesec je završen, a narod za 200 dana nije osjetio nikakav značajniji boljitak, što je i logično, već je samo dobio šamar u vidu „kolapsa“ američke stvarnosti koja je krvavo građena dvadeset godina.
Povlačenje iz Avganistana nije toliko dugoročan problem za Bajdenovu administraciju, koliko je inicijalna kapisla za opšte nezadovoljstvo američkog društva, a pogotovo ekonomijom. Pandemija je dovela do naglog porasta nezaposlenosti, a posebno među tkz. „blue-collar workers“ odnosno fizičkim radnicima koji čine da SAD funkcioniše normalno. Ovaj porast se najviše vidi sada, kada se mnogi supermarketi širom SAD-a suočavaju sa nedostatkom robe i ljudstva.
Nedostatak robe se može pripisati zastoju u lancu isporuke, što zbog sporije proizvodnje i isporuke dobara iz inostranstva, što zbog nedostatka vozača kamiona koji predstavljaju žilu kucavicu američkog društva i njene ekonomije. Kombinacija svih ovih elemenata je dovela do porasta cijena, a samim tim i do inflacije.
Narod koji generalno ne želi da dublje analizira zašto su rafovi u njegovim supermarketima prazni ili poluprazni sve ovo kači lako prepoznatljivoj osobi koja po njihovom mišljenju kontroliše cijelu državu, to jest predsjedniku.
Drugi aspekt pandemije koji takođe jako utiče na nezadovoljstvo sa Bajdenovom administracijom jeste, skoro pa obavezna, vakcinacija. Naravno, sama država ne bi mogla da nametne obaveznu vakcinaciju, ali većina poslodavaca obavezuje svoje radnike da se vakcinišu, među kojima je najveći poslodavac državna administracija.
Prilikom pisanja ovog teksta, Bajdenov procenat podrške stoji na 44.8%, dok je procenat nepovjerenja na 49.5% (izvor – sajt FiveThirthyEight), sa daljim trendom rasta nepovjerenja, a pada podrške. Šta ovo znači za Demokrate tokom srednjomandatnih izbora (midterm-a)?
Ukoliko bi Džo Bajden ostao ispod 50% podrške, istorijski primjeri govore da je velika vjerovatnoća da bi Republikanci odnijeli pobjedu u Predstavničkom domu, kao i u Senatu (pogotovo u borbi za senatore Pensilvanije, Džoržije koje su odlučile i predsjedničke izbore 2020.).
Pitanje svih pitanja kada se govori o američkim izborima jeste – ko će biti sledeći predsjednik?
Iako je prošlo nepuno godinu dana od izbora 2020. godine i tek deset mjeseci od inauguracije Džoa Bajdena, to ne znači da ne možemo spekulisati o mogućim scenarijima za 2024. Prije svega bi trebali definisati ko su najvjerovatniji kandidati za obje stranke.
Ankete o mogućem kandidatu Demokrata su jasno stavile do znanja da kao i kroz istoriju, glasači najviše vjeruju svojem trenutnom (incumbent) predsjedniku. Ankete Morning Consult-a (Joe Biden – 83%), Emerson College-a (Joe Biden – 60%) i Trafalgar Group-e (Joe Biden – 57%) sve daju Džo Bajdenu preko 50% u odnosu na druge potencijalne kandidate iz redova Demokratske stranke.
Ankete bez Džo Bajdena kao ponuđenog odgovora daju najveću prednost potpredsjednici SAD – Kamali Haris (sa prosječnom podrškom od 30%), a poseban kuriozitet jeste da je drugi najbolje ocijenjeni kandidat bivša prva dama – Mišel Obama koja zajedno sa Kamalom Haris jedina ima dvocifrenu podršku od preostalih kandidata.
Sa druge strane, ankete o mogućem kandidatu Republikanaca jasno stavljaju do znanja da je Donald Tramp u mnogome promijenio izgled te stranke, jer iako je izgubio izbore 2020. godine većina Republikanaca (u prosjeku preko 50%) i dalje smatra da bi on bio pravi kandidat za izbore 2024. godine.
Izgleda da za sada narod želi „revanš“, nešto što nije viđeno u SAD-u od predsjedničkih izbora 1888. i 1892. kada je 1888. Bendžamin Herison pobijedio Grovera Klivlenda, da bi Grover Klivlend pobijedio Herisona 1892.
Ankete koje se bave hipotetičkim „revanšom“ između Džo Bajdena i Donalda Trampa su do povlačenja američkih trupa iz Avganistana davale čak dvocifrenu prednost Bajdenu, da bi se odmah nakon povlačenja ankete okrenule u Trampovu korist. Naravno, ankete mogu itekako biti pristrasne, a i dalje smo malo više tri godine do izbora, tako da se sve ove informacije trebaju uzeti samo kao određeni indikatori.
Vrlo je vjerovatno da ćemo vidjeti revanš iz 2020. godine, ukoliko se ne dese neki tektonski politički poremećaji. Takođe je sasvim moguće da je ispred američkog društva kao cjeline vrijeme puno turbulencija, jer su glasači i Republikanske i Demokratske stranke značajno polarizovani, što smo mogli zaključiti iz dešavanja tokom 2020. i početkom 2021. zaključno sa jurišom na Kapitol.
Sa druge strane, ono što je sigurno, jeste da je ispred nas kao posmatrača i analitičara jedan jako interesantan politički period u zemlji za koju je nekada slovilo da je „sjajni grad na vrhu brda“. Da li je i ona to i dalje ostaje na svakom pojedincu da zaključi.
Mirko Miličić,
Student Elektrotehničkog fakulteta