OD VIŠEGRADSKE ČETVORKE DO EVROPSKE ŠESTORKE

DA LI JE PROJEKTU MEĐUMORJA SKROJENO NOVO RUHO?

Eho skore izjave Viktora Orbana o kreiranju novog šestočlanog saveza u Evropi, ne jenjava Starim kontinentom, pogotovo ne u analitičkim krugovima njegovog centralnog dela. Ovaj savez bi pored Višegradske četvorke (Poljska, Češka, Slovačka, Mađarska), činile i Rumunija i Srbija. Orban, Orban, Orban, Orban.

Na skupu u Bajile Tušnadu u Rumuniji, mađarski premijer je podvukao ciljeve njegove države u bližem vremenskom periodu, koji se naročito tiču i Srbije.
„Srbija ne pripada Balkanu, već centralnoj Evropi. Istorijski interes Mađarske je da sa Srbijom bude u istoj političkoj zajednici. Sa stogodišnjom usamljenošću Mađarske je završeno“ reči su Viktora Orbana koje ne opredeljuju samo mađarsku spoljnu politiku, već kandiduju i mogućnost drugačije realizacije davnašnjeg geopolitičkog projekta „Međumorje“, ali i otvaraju za Srbiju esencijalno važna vrata centralne i zapadne Evrope.

MEĐUMORJE – SKUPA POLJSKA REČ

Projekat „Međumorje“ ili „Intermarium“ je davnašnja ideja predstavnika poljske elite. Nju je na političkoj sceni, na najotvoreniji način zastupao Jozef Pilsudski, najznačajniji državnik i političar Poljske između dva svetska rata. Ideja „Međumorja“ je ukratko podrazumevala kreiranje zone u Evropi, koja bi se prostirala od severa ka jugu i čiji bi politički, kulturni, ekonomski centar bila Poljska, a zemlje u ovu zonu uključene uživale benefite bivstvovanja u poljskoj interesnoj zoni, prevashodno u bezbednosnom smislu, ali i kroz garanciju višeg stepena suverenosti, nego li što bi to bio slučaj u konkurentskim interesnim zonama, što je u vremenu oblikovanja ove ideje (dvadesete i tridesete godine dvadesetog veka), bilo prilično atraktivno za sve narode koji naseljavaju datu transferzalu.

Međumorje je imalo prevashodno dva pojavna oblika u poljskoj političkoj teoriji.

Veliko Međumorje bi značilo kreiranje jedinstvene panslovenske zone, od Baltika na severu, pa do Crnog mora na jugoistoku i Jadranskog mora na jugozapadu. U ovu panslovensku zonu, ulazili bi i neslovenski narodi, od kojih sa pojedinima Poljake vežu duboke veze. Tako su Poljska i Litvanija duže od četiri veka činile jedinstven i politički moćan komonvelt, dok su poljske legije jedine u velikom broju pomagale Mađare tokom nacionalne revolucije 1848. godine. Takođe, Austrijanci imaju zahvaliti Poljacima za pomoć pri razbijanju velike turske opsade Beča 1683. godine.

Samo ova tri podatka govore o kompleksnoj uvezanosti slovenskih Poljaka sa baltičkim Litvancima, ugro-finskim Mađarima i germanskim Austrijancima. Uz to, Poljaci su tokom svoje istorije, budući da su u izvesnim periodima slovili za jednu od najmoćnijih sila Evrope, uspevali da ovladaju i prostorima današnje Ukrajine i Belorusije. Poljaci se dugo postavljaju kao logičan slovenski Pijemont za Čehe, Slovake, Ukrajince i Beloruse, kojima nude sklapanje jedinstvenog saveza zasnovanog na demokratskim tradicijama i bezbednosti, prevashodno od imperijalnih zavojevača sa zapada i istoka.

Demokratska tradicija pre svega oličena je u činjenici da su Sloveni ovog prostora često svoje plemenske vođe birali „žrebom“, odnosno glasanjem putem urezivanja recke na štap kandidata kog preferiraju. Poljska se ponosi činjenicom da je još u 12. veku imala aktivan parlament Sejm, koji i danas nosi ovaj naziv (staroslovenska reč za okupljanje), kao i time što su Poljaci još u 16. veku iskazali spremnost na kreiranje federalizma, kroz kreiranje Poljsko-litvanskog komonvelta, odnosno odsustvo otvoreno imperijalnih težnji i vladanju nad malobrojnim narodima, kako to danas tumače poljski istoričari.

Ograničavanja kraljevske vlasti započeta su u Poljskoj u 14. veku, dok je početkom 16. veka, parlament zauzeo ključnu ulogu u upravljanju državom. Dalji razvoj poljske državnosti u 16. veku doneo je parlamentu isključivu nadležnost nad poreskom i spoljnom politikom, pa čak i pravo na izbor kraljeva, čime je de fakto osnovana Prva Poljska Republika (Druga Poljska Republika je nastala 1918. godine nakon sticanja nezavisnosti od Carske Rusije, dok je Treća Poljska Republika proglašena nakon pada komunističkog režima 1989. godine i postoji i danas).

Kodifikacija poljskog prava proces je koji se odvijao tokom naredna dva veka, kroz više dokumenata, da bi 1791. godine, u vreme razvijanja Prve Francuske Republike, Poljska donela i svoj prvi kodifikovani, pisani ustav, koji pojedini istoričari (i to ne samo poljski) ocenjuju i kao prvi takve vrste u Evropi.

Kompletan, gotovo hiljadugodišnji razvoj poljske državnosti i demokratije, republikanizma, smenjivosti vlasti i pravne države, bitan je element kako bi se shvatile poljske težnje i motivacija koja postoji unutar elita i građanstva centralnoevropskih država da se bliže povežu sa Poljskom, te da u njoj pronađu dominantnog partnera, a ne zavojevača.

Naročito treba obratiti pažnju na činjenicu da je razvoj demokratskog sistema u Poljskoj, daleko stariji i sa dubljim istorijskim korenom, nego li što je to slučaj sa nemačkim i ruskim državama. Upravo ova činjenica bila je motiv više okolnim, malobrojnijim slovenskim i neslovenskim narodima da se, koliko su to istorijske okolnosti dozvoljavale, čvršće povezuju sa Poljacima.

Svakako, ni ovakav stav nije jednoznačan i pojedini narodi, naročito oni brojniji poput ukrajinskog, često na poljsko jačanje gledaju sa zebnjom, tumače poteze Varšave kroz imperijalne namere i doživljavaju njeno delovanje u najmanju ruku paternalistički. Jedino što je moglo kroz istoriju, ali i u aktuelnom političkom momentu, da udruži Kijev i Varšavu jeste zajedničko protivljenje Moskvi.

Stav Poljaka pri kreiranju „Velikog Međumorja“ u prvoj polovini 20. veka nije bio monolitan i ne može se posmatrati u formi jasno utvrđenih pravaca, već više kao inspiracija za nadnacionalni poduhvat naroda koji ima sve predispozicije da kreira imperijalnu silu od sopstvene države, izuzev geografskog položaja, pošto se nalazi uklinjen između dve još moćnije imperijalne i kroz vekove potvrđene sile – nemačke i ruske. Stoga, predlozi o kreiranju Međumorja variraju od megalomanskih kojima bi bio obuhvaćen prostor od Finske i Skandinavije pa sve do Italije i Grčke a preko Baltika, Ukrajine, Balkana, do onih „skromnijih“, koji govore o objedinjavanju prostora bivše Austrougarske (njenog najvećeg dela iz 20. veka), bivše Jugoslavije, delova ili cele Ukrajine, Belorusije, tri baltičke, a nekada sovjetske države i naravno – Poljske.

Različiti koncepti „Međumorja“

orban

Realniji plan „Malog Međumorja“, zapravo nije realizovan ne samo zbog sumnji u mogućnost ostvarivanja ove zamisli, već u najvećoj meri kao posledica protivljenja pristalica nacionalističkog koncepta unutar same Poljske. Naime, poljski nacionalisti su smatrali da bi realizacijom „Velikog Međumorja“, pa čak i Međumorja uopšte, bio uništen san o poljskoj nacionalnoj državi. Upravo je nacionalistički pristup ključna brana radu na realizaciji ovog projekta, kako pre više decenija, tako i danas.

Nacionalisti smatraju kako Poljska treba da u svom sastavu ima sve prostore koje naseljavaju etnički Poljaci, s tim što postoje određene ekstremnije varijacije koje zapravo i ne priznaju postojanje određenih, prevashodno slovenskih manjina na ovim teritorijama, ali i postojanje danas etabliranih nacija poput ukrajinske i beloruske.

Dvadesetih i tridesetih godina ni veliko ni malo poljsko rešenje nije moglo biti realizovano iz više razloga.

Prvi je ekspanzionizam nemačkog faktora tih godina i nemogućnost Poljske da mu se samostalno suprotstavi.

Drugi je ekspanzionizam ruskog faktora tih godina i nemogućnost Poljske da mu se samostalno suprotstavi.

Treći je suprotstavljanje ili neimanje sluha za ideje Pilsudskog u Londonu, na koji se Varšava najčešće oslanjala, imajući u vidu konstantan strah od nemačkog i ruskog faktora. Šta više, jedini evropski politički centar u kom su iskazivali makar i delimične simpatije za plan Pilsudskog bio je Pariz, što ipak nije bilo dovoljno kako bi se ova ideja realizovala, barem u svom ograničenom vidu.

Naredne decenije Poljska je provela turbulentno, pod okupacijama, totalitarnim režimima, menjajući granice. Nakon pada Varšavskog pakta Poljska se bavila prevashodno sopstvenim ustrojstvom, izgradnjom demokratskih institucija, razvojem tržišno usmerene ekonomije. I uspela je. Poljska je država koja je uspela da korenito reformiše svoju administraciju, može se pohvaliti frapantno visokim procentom povlačenja sredstava iz pretpristupnih fondova Evropske Unije (u iznosu od preko 90%), ali i poboljšanom putnom infrastrukturom, velikim obimom stranih investicija, kao i armijom koja se finansira godišnjim budžetom u iznosu od preko 12 milijardi evra. Poljska je jedina država na Starom kontinentu koja nije zapala u recesiju tokom „Svetske ekonomske krize“ 2008 – 2009. godine.

Poljskom danas vladaju konzervativci iz partije „Pravo i pravda“. Pravaši predstavljaju opciju koja bi se na političkom spektru mogla okarakterisati kao desnija od klasičnog evropskog desnog centra, ali nedovoljno desno da bi joj se objektivno mogao nadenuti pridev „sušta“ ili „ekstremna“. Pravaši su izrazito tradicionalne, prokatoličke i u velikoj meri nacionalističke orijentacije.

Upravo potonja orijentacija predstavlja ključno pitanje dalje strateške orijentacije Varšave. Može li Treća Poljska Republika zaista izneti do kraja ideju Međumorja u konkretnom vidu, ima li aktuelna poljska elita dovoljno fleksibilnosti za to?

Međumorje sasvim sigurno nosi sa sobom potrebu da se Poljska na izvestan način okrene nadnacionalnom pristupu u svojoj spoljnoj politici, lišena nacionalističkih partikulariteta. Upravo poljski nacionalizam, može biti ključna kočnica širenju i jačanju poljskog uticaja na prostor centralne, istočne i južne Evrope i u slučaju njegove prevage može lišiti Varšavu predvodništva pri realizaciji kreiranja čvršćeg saveza, što bi neminovno dovelo do stagniranja međumorske integracije i u srednjoj perspektivi usmerilo potencijalne članice datog saveza da svoju budućnost potraže u interesnoj sferi neke druge regionalne sile ili da sami pokušaju postaviti se kao zasebni politički faktori, sa više nego sumnjivim izgledima na uspeh.

Treba naglasiti da je ideju Međumorja sa prašnjavih polica lublinskih i vroclavskih biblioteka skinuo aktuelni predsednik Poljske Andzej Duda i uključio je u realnu politiku. Još tokom svog inauguracionog govora 2015. godine Duda je ukazivao na potrebu Varšave da povede samostalnu spoljnu politiku i bude proaktivna u rešavanju otvorenih pitanja regiona kom pripada, idući u susret izazovima.

Još konkretniji, Duda je bio prilikom posete Bukureštu iste godine, kada je u razgovoru sa rumunskim kolegom Johanesom Klausom istakao potrebu bližeg i čvršćeg povezivanja država „nove Evrope“, koja mora govoriti jednim glasom i stvoriti jedinstven odbrambeni bedem unutar NATO saveza, odnosno na njegovom istočnom krilu.

Ideja oživljavanja ideje Međumorja nije nova unutar političke partije Pravo i pravda i godinama unazad ona je nailazila na podršku predsednika ove stranke Jaroslava Kačinjskog, odnosno njegovog brata blizanca Leha Kačinjskog koji je u drugoj polovini prošle decenije služio i kao predsednik Republike Poljske, do tragične smrti nakon pada aviona sa poljskim državnim vrhom u Ruskoj Federaciji 2010. godine.

Ono što jeste ključno pitanje koje se postavlja kada je u pitanju i ova organizacija, ali i spoljna politika Poljske koju ona kreira, odnosi se pre svega na uzdržavanje od revizionističkih i iredentističkih momenata, naročito kada je u pitanju odnos sa, za Poljsku, esencijalno važnim susedom na istoku – Ukrajinom.

VARŠAVA I KIJEV KAO ISTOČNI PARIZ I BERLIN?

Poljsko-ukrajinski odnosi su veoma kompleksni. Poljaci su vrlo osetljivi na pitanja vezana za Drugi svetski rat, etničko čišćenje i proterivanje Poljaka sa teritorije današnje Ukrajine i tzv. „Volinsku tragediju“ kako je nazivaju ukrajinski istoričari, odnosno „Volinski masakr/pokolj“ ili čak „Volinski genocid“ kako ovaj događaj nazivaju poljski istoričari. Naime, na istorijskom području Volina, koje se danas nalazi podeljeno između Poljske, Ukrajine i Belorusije, kao i istočne Galicije u Ukrajini u periodu od 1943. do 1945. godine izvršen je pokolj poljskih civila od strane Organizacije ukrajinskih nacionalista – Ukrajinske ustaničke armije (org. OUN-UPA).

Tokom „Volinskog masakra“ ubijeno je između 70.000 i 100.000 etničkih Poljaka. Etnički izmešana oblast bila je pogodno tlo za razvoj šovinističkih stavova, pogotovo zbog činjenice da su Poljaci u dužim vremenskim periodima vladali ovim prostorima kao i da su od pretežno poljoprivredno orijentisanih Ukrajinaca, bivali doživljavani kao zavojevači, negatori ukrajinske samobitnosti i brana kreiranju ukrajinske države. Ideologija OUN-UPA koja nije trpela postojanje nacionalnih manjina na onome što je označeno kao ukrajinski etnički prostor, kao i opšte strahote Drugog svetskog rata, samo su doprinele realizaciji serije pogroma na ovom prostoru.

Sećanje na ove događaje je ponovo oživljeno dolaskom na vlast partije Pravo i pravda, što je rezultiralo donošenjem rezolucije 2016. godine u Sejmu kojom su događaji iz Volina i formalno okarakterisani kao genocid. Za razliku od prethodnih godina, poljsko i ukrajinsko rukovodstvo danas nisu kadri pronaći zajednički jezik i pokušati približiti stavove, prevashodno iz razloga potpuno drugačijeg ideološko-istorijskog pristupa datom pitanju.

Nakon revolucije na Majdanu 2013-2014. godine, Ukrajina se okrenula jačanju sopstvenog nacionalnog identiteta, „derusifikaciji“ javnog prostora, desovjetizaciji i dekomunizaciji sopstvenog identiteta, politike, kulture, ali i konkretizovanju procesa koji se pritajeno odvija od sticanja nezavisnosti 1991. godine. Savremeni, dominantni ukrajinski pogled na OUN-UPA je pretežno pozitivan.

Ukrajinski istoričari ističu činjenicu da se OUN-UPA tokom najvećeg dela Drugog svetskog rata borila kako protiv komunista i Sovjeta tj. u to vreme ruskog ili proruskog faktora, tako i protiv nacista, odnosno u to vreme nemačkog faktora. Činjenica jeste da su pripadnici OUN-UPA naročito na početku rata, na sovjetskom prostoru 1941. godine tesno sarađivali sa nemačkim okupacionim vlastima, kao i da su se docnije sukobili sa njima, nakon što su uvideli da Hitlerov plan nije stvaranje ukrajinske državolike tvorevine pod protektoratom Trećeg rajha (po ugledu na Slovačku tog doba), te da za njihove težnje u Berlinu nemaju sluha. Naročito tokom 1943. godine dolazilo je do oštrih ofanziva širokih razmera nemačkih okupacionih snaga na OUN-UPA formacije.

Danas se o zločinima u Ukrajini uglavnom nerado govori i obavezno se povezuju sa zločinima počinjenim nad etničkim Ukrajincima tokom Drugog svetskog rata, od strane poljske „Armije Krajove“. Na Stepana Banderu, vođu UPA se danas u Ukrajini gleda sa simpatijama, po njemu se nazivaju ulice i mostovi, karakteriše se kao nacionalni heroj, borac za nezavisnost i slobodu. Ovaj stav je dominantan među svim političkim partijama koje su podržale revoluciju na Majdanu ili iz nje iznikle.

Za razliku od prethodnih vlasti, Varšava insistira na rešavanju ovog pitanja, pre nego li se pristupi dubljim integrativnim procesima sa Kijevom.

Zapravo, Varšava i pored činjenice što, baš kao i zvanični Kijev, u Moskvi vidi najveću stratešku opasnost, odbija da se iz pragmatičnih razloga uzdrži od otvaranja bolnih tema iz prošlosti. Tako u ovom momentu, važan stub Međumorja oličen u Ukrajini, deluje daleko nestabilniji u poljskim planovima.

Opstanak Ukrajine je esencijalno važan za Poljsku i ne treba očekivati nagle zaokrete Varšave u tom pravcu, ali sasvim sigurno, sve dok je stav partije Pravo i pravda vođen ideologijom, a ne pragmatizmom, osim saradnje u sferi bezbednosti, ne treba očekivati druge, dublje integrativne procese u odnosima dve države.

Zbog toga ideja bivšeg ukrajinskog premijera Arsenija Jacenjuka o kreiranju istočnog oslonca ujedinjene Evrope u vidu dva stuba oličena u Varšavi i Kijevu, deluje nerealno u bližoj perspektivi.

ZAKLJUČAK

Međumorje danas možemo okarakterisati kao izraz težnje ka ovaploćenju (makar delimičnom) ideje o širem geografskom prostoru, koji bi se prostirao ne samo od Baltičkog ka Crnom moru, nego bi pustio svoj krak i ka Jadranu, odnosno pokušao da integriše postjugoslovenski prostor.

S tim u vezi, Republika Poljska je započela sa inicijativom „Tri mora“, uz podršku Republike Hrvatske. Ova inicijativa okuplja Letoniju, Litvaniju, Estoniju, Češku, Slovačku, Mađarsku, Austriju, Sloveniju, Hrvatsku, Rumuniju, Bugarsku. Ipak, izjava Viktora Orbana obuhvata uži integrativni krug i vrlo precizno targetira države koje vidi kao deo „E 6“. Zašto?

orban Inicijativa „Tri mora“

Cilj kako Varšave, tako i Budimpešte jesu dublji integrativni procesi u centralnoj Evropi. Jasno je da plan Međumorja u svom originalnom vidu ne može uspeti bez podrške SAD, koje moraju biti ključni pokrovitelj ovog saveza. Međumorje nije alternativa Evropskoj Uniji, niti je tako vide bilo u Poljskoj, bilo u Mađarskoj. Ono je u ovom momentu više preventivni potez pri kreiranju nove EU sa „više brzina“.

Francuski predsednik Emanuel Makron je nedavno istakao svoju viziju EU, čak i samog evropskog kontinenta, opisujući Evropu kroz tri kruga integracije.

U trećem, najudaljenijem, bile bi države poput Turske i Rusije, koje su važni trgovinski partneri, nezaobilazni faktori pri kreiranju jedinstvene bezbednosne infrastrukture kontinenta i regionalne sile koje mogu u daljoj perspektivi biti uključene i u dublje integrativne procese, ukoliko upodobe svoje političke i društvene sisteme zapadnoj demokratiji.
U drugom krugu bi se našle države koje teže očuvanju ključnih integrativnih sloboda: slobodnog protoka ljudi, roba, kapitala i usluga na prostoru EU, ali odbijaju dublje integracije poput stvaranja jedinstvene poreske politike, oružanih snaga i ističu koncept nacionalne države i uopšte očuvanja nacionalnog identiteta u odnosu na koncept građanskih država i stvaranje i jačanje zajedničkog evropskog identiteta. Upravo u ovu grupaciju možemo ubrojati gotovo sve države potencijalnog novog Međumorja.
U prvom krugu bile bi države koje teže stvaranju federacije evropskih država i jačanju EU kao nadnacionalne tvorevine koja bi mogla parirati drugim subjektima u međunarodnoj areni. Naravno, ni Makron nije još uvek spreman da dubinske integrativne procese u EU za koje se zalaže nazove pravim imenom, ali ispitivanje reakcija i političkog terena, jasan je uvod i pokušaj stvaranja osovine Pariz-Berlin koja bi nakon nekoliko decenija otvorila vrata konceptu nove, na višem nivou ujedinjene Evrope.

Ni u Budimpešti, ni u Varšavi ne žele da čekaju izazove, već sami kreiraju sopstvenu situaciju i osećajući se dovoljno moćnim, pokušavaju da nametnu sopstveni odgovor na pitanje – kuda dalje treba da se kreće EU?

Višegradska četvorka danas ima veću robnu razmenu sa Nemačkom, nego li što to ima Francuska. Svoj konsultativni karakter i značaj na kulturnom povezivanju, savez nastao 1991. godine je već dokazao. Kreiranje čak i zajedničkih, istina skromnih fondova, govori i o spremnosti u ulaganje na polju identifikacije integrativne ideje kako u međunarodnoj javnosti, tako i među sopstvenim građanstvom.

Ipak i pored svih benefita, aktuelni nivo saradnje među državama Višegradske grupe nije dovoljan da bi se pružili odgovori nadolazećim izazovima. Inicijativu u ovom momentu preuzimaju dve vlade i pokušavaju da, svaka u svom interesu, kandiduju ciljeve i pravce daljeg razvoja integrativnih procesa nove Evrope.

U Poljskoj su ambicije na višem nivou. Poljska želi da u savez koji će potencijalno voditi, uključi sve države čija se politika danas suštinski zasniva na suverenističkom konceptu. Na ovaj način, stvara se alternativa liberalnoj Evropi i štiti se nacionalni diskurs, kao i etnička osobenost istočnoevropskih naroda.

Takođe, stvara se situacija u kojoj Poljska stiče mogućnost da dodatno ekonomski ojača i budući državom članicom G-20, kvalitetnije se pozicionira na svetskoj pozornici. Sa druge strane, države članice ovog saveza imaće viši stepen slobode delovanja i uređivanja sopstvenih društava bez mešanja od strane ključnog subjekta novog saveza.

Ipak, ovaj koncept ne može opstati bez podrške svetske super-sile. Međumorje bi u slučaju realizacije čak i u suženom vidu i bez Austrije, Slovenije ili Bugarske kao članica aktuelne „Inicijative tri mora“, bilo direktno suprotstavljeno kako nemačkom, tako i ruskom interesu. Uprkos ekonomskom osnaživanju država Višegradske grupe i Rumunije, kao i velikom potencijalu koji „Nova Evropa“ može da pruži, politička i vojna podrška SAD je apsolutno neophodna. Džordž Fridman, prvi čovek „Stratfora“, dugi niz godina napominje kako bi stvaranje istočne transferzale u Evropi od Poljske do Bugarske bilo najbolje rešenje po američke interese iz više razloga.

Osiguralo bi dugotrajno američko prisustvo u Evropi, jer bi upravo države članice novog saveza insistirale na njihovom prisustvu u strahu od Moskve.
Bio bi stvoren bedem eventualnom širenju uticaja Moskve na prostor koji je kontrolisala i tokom carskog i tokom sovjetskog perioda.
Bila bi otklonjena opasnost od eventualnog uvezivanja Moskve i Berlina u daljoj perspektivi, što Fridman označava kao najveći američki strah.

Poljska i Rumunija su i više nego spremne da prošire američko vojno prisustvo u ovim državama, dok je zvaničan stav Varšave da će rado sagraditi najveću vojnu bazu za američku vojsku u Evropi na svojoj teritoriji i u potpunosti finansirati njene troškove.

Sa druge strane, stav koji je izneo Viktor Orban ima nešto drugačiji temelj nego li težnje Varšave. Svesno isključivanje Hrvatske iz Orbanovog predloga „E6“ govori nam sledeće:

Orban postavlja mađarski nacionalni interes ispred svake integracije, pa tako i „novoevropske“. Nerešena imovinsko-pravna pitanja naročito iz sfere energetike koja opterećuju odnose Budimpešte i Zagreba, stvaraju situaciju u kojoj Mađarska nije rada uključivati Hrvatsku u integrativne procese i tako joj otvarajući alternativu pružati priliku da stvori širi manevarski prostor.
Orban je vrlo dobro svestan činjenice da unutar vladajuće HDZ postoji dualizam po pitanju integrativnih procesa Nove Evrope. Dok je predsednica Kolinda Grabar-Kitarović na pozicijama čvršćeg povezivanja sa SAD i uključivanja Hrvatske u bedem istoka, premijer Andrej Plenković je i dalje čvrsto orijentisan ka Berlinu kao tradicionalnom hrvatskom savezniku i radije bi Hrvatsku video u prvom integrativnom krugu Evrope, koji je opisao Makron.

Sa druge strane, uključivanje Srbije u integrativni proces govori nam o sledećem:

Orban se ponovo vodi nacionalnim partikularitetom. Činjenice da su srpsko-mađarski odnosi na istorijskom maksimumu, kao i da Srbe i Mađare vezuju dublje istorijske veze nego li Srbe i druge narode Višegradske grupe, kao i nepostojanje zamerki na položaj mađarske manjine u Srbiji, ali i korektan odnos zvanične Budimpešte prema zločinima činjenim nad Srbima od mađarskih okupacionih vlasti u Bačkoj tokom Drugog svetskog rata, dovoljni su razlozi da se Orban opredeli za Srbiju kao ključnog postjugoslovenskog saveznika. Svakako, Orban u Srbiji vidi i potencijalno veoma važnog ekonomskog partnera za Mađarsku, dok smatra da bi Srbija mogla Budimpeštu percipirati kao ključnu kopču sa Zapadom, pogotovo zbog kompleksnih odnosa na relaciji Beograd – Zagreb.
Iako ne dovodi u pitanje ostanak Mađarske u transatlantskim bezbednosnim strukturama, Orban ne gleda na Moskvu istim očima kako to čine gotovo kompletne političke elite i Varšave i Bukurešta i o čemu u Poljskoj i Rumuniji postoji visok stepen saglasnosti. Uključivanjem vojno neutralne Srbije u ovaj savez, a pogotovo nakon ulaska Srbije u članstvo EU, Orban očito smatra da bi i glas Budimpešte u smislu pragmatičnijeg odnosa prema Moskvi, potpomognut Beogradom bio gromkiji.

Za Srbiju konačno iznošenje alternativnog vida evropskih integracija od strane Budimpešte ima veliku važnost.

„E6“ nije alternativa članstvu u Evropskoj Uniji. Naprotiv, oba koncepta Međumorja i poljski i mađarski, govore o težnji Nove Evrope da se Srbija što pre pridruži evropskoj porodici naroda.
Postojanje samog koncepta Međumorja i percepcija Srbije kao dela ovog prostora govori o mogućnosti širenja manevarskog prostora Beograda i u perspektivi, a pogotovo nakon uključenja u EU, mogućnosti izbora i podizanja geopolitičke važnosti i u očima Berlina. U slučaju realizacije poljskog koncepta i prevage struje koja bi bila otvorenije propoljski/proamerički orijentisana u Hrvatskoj, za Srbiju bi se čak otvorila i mogućnost zauzimanja pozicije ključnog nemačkog partnera na Balkanu, a ukoliko se proceni da izlazak iz balkanskog i prelazak u centralnoevropski okvir nije sasvim u srpskom interesu.
Srbija bi dobila istorijsku priliku da napravi politički otklon od jugoslovenskog koncepta i preorijentiše se u budućnosti na prostor centralne Evrope, udaljavajući se od malignog uticaja susednih nacionalizama, uvek praćenih mogućnošću konflikta i stvaranjem iluzije o mogućnosti revitalizacije jugoslovenske ideje, što je pogubno po osnaživanje srpske državotvorne svesti.

Koji god koncept prevladao i kako god se odnosi Nove i Stare Evrope budu kretali, mora se izvući jasan zaključak. Istorijski procesi su se u 21. veku naročito ubrzali. Izazovi se smenjuju jedan za drugim i svaka država se mora potruditi da ih pravilno sagleda i dočeka spremna, kako bi i sama bila u mogućnosti da ubrzo inicira nove promene koje bi bile odraz proaktivnosti i rezultirale pozitivnim promenama u njenu korist. Orban, Orban, Orban, Orban, Orban, Orban, Orban, Orban.

Autor analize : Predrag Rajić