CDU BIRA LIDERA

PREVAZILAŽENJE REGIONALNIH RAZLIKA, KONTINUITET DRŽAVNE POLITIKE ILI NOVI ZAMAH TRANSATLANTSKOG SAVEZNIŠTVA?

 

Hrišćansko-demokratsku uniju (CDU) očekuju važni, unutarpartijski izbori. CDU će na partijskom kongresu 06. i 07. decembra, izabrati novog lidera, nakon što je kancelarka SR Nemačke i još uvek lider partije Angela Merkel, objavila da se više neće kandidovati za mesto partijskog šefa, ali i da joj je aktuelni, četvrti mandat na mestu državnog kancelara poslednji.

Kojim pravcem će krenuti CDU nakon decembarskog kongresa, nije pitanje koje se tiče samo partije i Nemačke, već cele Evropske Unije. Eventualni zaokret u politici CDU, može imati uticaja na globalne političke tokove.

IDEOLOŠKA OSA ISTOK – ZAPAD

Nakon sloma nacional-socijalističkog režima 1945. godine, tadašnji Treći Rajh je prestao da postoji. Nemačka je podeljena na četiri okupacione zone: američku, britansku (sa poljskim, belgijskim, norveškim trupama), francusku (sa luksemburžanskim trupama) i sovjetsku. Bonom je upravljala zajednička komanda zapadnih snaga, dok je Berlin bio podeljen na četiri zone. Ubrzo su tri okupacione uprave zapadnih saveznika, formirale jedinstven blok.

Teritorija današnje SR Nemačke nakon sloma Hitlerovog režima 1945. godine i podele na okupacione zone saveznika.

Teritorija današnje SR Nemačke nakon sloma Hitlerovog režima 1945. godine i podele na okupacione zone saveznika.

Kao posledica ove podele, zasnovane na ideološkim osnovama, 23. 05. 1949. godine je formirana Savezna Republika Nemačka (Bundesrepublika), poznatija tokom Hladnog rata kao „Zapadna Nemačka“. Nasuprot njoj, na istoku je iste godine 07. oktobra, kreirana Nemačka Demokratska Republika (DDR), koja je bila deo Varšavskog pakta i takozvanog istočnog lagera koji je tokom Hladnog rata predvodio SSSR.

Zapadni saveznici su bili svesni činjenice da ne mogu dugo, vojnim sredstvima kontrolisati Zapadnu Nemačku. Stoga su ciljano stvarali preduslove za kreiranje politički nezavisne države, ali sa ograničenim vojnim suverenitetom. Proces denacifikacije u Zapadnoj Nemačkoj je bio temeljan i očito uspešniji nego li u Istočnoj.

Činjenica da je model liberalne demokratije i danas, gotovo tri decenije od ujedinjenja „dve Nemačke“ daleko korenitiji u njenom zapadnom nego istočnom delu, uslovljena je time što su Nemci u DDR proveli gotovo 45 godina u totalitarnom, komunističkom društvu, a prethodno živeli u Trećem Rajhu, krhkoj Vajmarskoj Republici i decenijama u militarističkim okvirima Pruske, čiji je sistem vladanja bio bitno drugačiji, direktniji, a neretko i suroviji, u odnosu na nemačke državice na zapadu i jugu svegermanskog prostora.

Ovakav istorijski razvoj, uzrok je uspona i uspeha prototalitarnih, sušto levih ili sušto desnih opcija poput političke partije Linke („Levica“), koja u kontinuitetu od ujedinjenja, postoji na političkoj sceni SR Nemačke. Linke na državnom nivou na poslednjim izborima osvaja u proseku desetak procenata, ali na regionalnom nivou, njihovi rezultati dijametralno variraju.

Rezultati sušto levičarske partije Linke na parlamentarnim izborima u SR Nemačkoj.

Godina	Br. glasova po proporcionalnom sistemu	%	Br. poslaničkih mesta
2005	4.118.194	8.7	54 / 614
2009	5.155.933	11.9	76 / 622
2013	3.755.699	8.6	64 / 631
2017	4.296.762	9.2	69 / 709

 

Koliko su rezultati Linke stalna kategorija na saveznom nivou, toliko predstavljaju oštre suprotnosti upoređujući regione. Partija koja se postavlja kao apologeta totalitarnog, komunističkog režima u DDR, koja je i iznikla na temeljima Honekerove političke organizacije odgovorne za represiju nad nemačkim građanima u DDR i za stvaranje jedne od
najmilitarizovanijih država u Evropi tokom Hladnog rata, gde je svemoguća tajna policija Štazi uništavala svaku mogućnost razvijanja slobodne reči i misli, nije uspela da se naročito izdigne iznad ovih okvira i ono što joj u delu građanstva na istoku možda predstavlja i prednost, na zapadu je svakako balast, uprkos činjenici što se i regionalne organizacije Linke-a, bitno razlikuju u svom nastupu, pa čak i ideološkom okviru, u odnosu na centralu.

Tako Linke u bivšoj Zapadnoj Nemačkoj, u Baden-Virtembergu osvaja 2016. godine na regionalnim izborima 2.9% (što je čak i porast u odnosu na prethodne izbore), dok u Hamburgu uspevaju da dosegnu 8.5%. Sa druge strane, na istoku variraju od 16.3% u Saksonija-Anhaltu, do 28.2% u Turingiji, gde čak i ulaze u vlast, što je na saveznom nivou nezamislivo zbog pomanjkanja koalicionog kapaciteta ove političke partije.

Na istoku, proces denacifikacije je bio suštinski drugačiji u odnosu na zapad. Na zapadu je proces vodio spoznaji zločina ne samo administrativnog aparata, bezbednosnih službi i specijalnih jedinica Trećeg Rajha, već odgovornosti činjenjem, saučestvovanjem u zločinima ili nečinjenjem i prećutkivanjem zločina mnogo širih društvenih slojeva. Sa druge strane, na istoku je za zločin krivljena Nacional-socijalistička nemačka radnička partija (NSDAP) Adolfa Hitlera, dok su širi slojevi pre predstavljani kao žrtve, nego kao direktni i indirektni saučesnici.

Uzrok tome bio je totalitaristički princip, gde je novim, komunističkim vlastima u principu odgovarao opstanak aliberalnog sistema koji uvek postavlja društvo/državu/ideologiju/partiju ispred pojedinca, čak tako izraženo da sam pojedinac može biti žrtvovan bez većeg otpora šire zajednice, a sve jer se i njegova žrtva predstavlja kao zalog za opšte dobro.

Upravo u ovoj činjenici, kao i istorijskom razvoju istoka koji tek u okviru SR Nemačke, tokom poslednjih 29 godina kontinuirano funkcioniše u liberalnoj demokratiji, što je pređašnje retko iskustvo istočnonemačkih oblasti, treba tražiti uzrok višem stepenu popularnosti neonacističke Nacional-demokratske partije (koja je čak i ostvarivala određene uspehe na lokalnim izborima u Drezdenu), postojanju neformalnih neonacističkih grupa koje su aktivnije i masovnije u gradovima istoka nego juga ili zapada Nemačke, ali i popularnosti antinacističke, ali apologetski prema komunističkom režimu nastrojene partije Linke, odnosno partije koja luta između desnog ekstremizma i sveobuhvatnog populizma, Alternative za Nemačku.
Udo Voigt, lider NDP od 1996. do 2011. godine i jedini evroparlamentarac ove stranke, govori na mitingu NDP ispred banera sa likom Rudolfa Hesa.*

*Hes je bio jedan od najbližih saradnika Hitlera, služio je kao „rajhslajter“, odnosno firerov zamenik u NSDAP. Obavljao je de fakto dužnosti predsednika partije, od Hitlerovog stupanja na čelo države 1933. godine. Godine 1941. je u tajnosti preleteo u Veliku Britaniju gde je pokušao da dogovori separatni mir „dva arijevska naroda“.

Britanci su ga uhapsili i osudili zbog zločina protiv mira. Ipak, za razliku od većine drugih, visokih nacističkih dužnosnika, s obzirom na činjenicu da nije direktno sudelovao u sprovođenju „konačnog rešenja“, tj. istrebljenja Jevreja u Evropi, nije pogubljen, već je osuđen na doživotnu zatvorsku kaznu koju je služio u specijalnom zatvoru Špandau, u zapadnom Berlinu. U 93. godini života, izvršio je samoubistvo 1987. godine, u momentu kada je bio najstariji, živi, visokorangirani nacista, jedan od najbližih Hitlerovih saradnika.

Upravo iz razloga što je „doslovno verovao“ u zločinačku „arijevsku ideologiju“, zbog toga što nije smatrao Nemce ekskluzivnim i jedinim nosiocima „novog, arijevskog poretka“ i zato što je želeo separatni mir sa Britancima, a kako bi se Rajh mogao fokusirati na rat protiv onih grupa naroda, koji su ideologijom zla bili označeni kao „nižerasni“, kao i zbog toga što neonacisti ne prihvataju zvaničnu verziju o njegovoj smrti vešanjem već smatraju da je ubijen, Hes se u neonacističkim krugovima ne samo u Nemačkoj već širom sveta, doživljava kao „mučenik“. Njegov grob, jedan je od retkih poznatih, kada je reč o nacističkim zločincima i povremeno je služio kao mesto „hodočašća“ simpatizera ideologije zla.

NDP, iako nastao u Zapadnoj Nemačkoj i iako je i sam lider partije do 2011. godine Voigt sa krajnjeg zapada zemlje, ostvarivala je najbolje rezultate upravo na prostoru bivšeg DDR, od Branderburga gde su uživali do 3.2% podrške, do Saksonije gde ostvaruju 4.9%, odnosno Pomeranije gde stižu do 7.5% na regionalnim izborima 2005. godine. [1] Na prostoru bivše „Zapadne Nemačke“, ostvarivali su rezultat u proseku od oko jednog
procentnog poena.

Poslednjih godina na talasu migrantske krize, jača još jedna desna opcija, koja nema sasvim konzistentan program i čiji lideri iznose potpuno međusobno suprotstavljene ideološke stavove – Alternativa za Nemačku (AFD). AFD kao antiestablišment partija, koja se u početku vatreno zalagala za napuštanje evrozone i vraćanje nemačke marke, koja iznosi nacionalističke, nasuprot globalističkim stavovima i čiji se visokorangirani članovi u stavovima neretko suštinski razlikuju, okuplja prevashodno protestne glasove.

O koliko koloritnoj partiji je reč, lako se može zaključiti na primeru njenog lidera Alise Vajdel, koja je šef poslaničkog kluba AFD u Bundestagu od izbora 2017. godine, kada ova partija i ulazi u parlament. Vajdel je tokom kampanje bila predstavljena i kao jedan od dva kandidata AFD za kancelara. Vajdel se zalaže za tradicionalne vrednosti, klasičnu porodicu i protivi se homoseksualnim brakovima, iako je sama deklarisana lezbejka, u zajednici sa švajcarskom producentkinjom Sarom Bosard. [2]

Vajdel takođe govori u ime ekonomskog protekcionizma i zaštite nemačke ekonomije, iako sama živi na relaciji Švajcarska – Nemačka i deo radnih aktivnosti obavlja u susednoj državi, kojoj sledstveno i uplaćuje porez.

Sa druge strane, Bjern Heke, jedan od osnivača AFD [3] je tokom partijskog mitinga u januaru 2017. godine u istočnonemačkom Drezdenu, kritikovao činjenicu što u centru Berlina postoji spomen-kompleks Holokaustu, ističući kako su „Nemci jedini narod koji je u centru svoje prestonice podigao spomenik sramoti“, kao i da „Nemci moraju načiniti zaokret od 180 stepeni spram svoje politike sećanja“. Ovaj stav je naišao na oštru osudu tadašnje kopredsednice Frojke Petri, dok drugi kopredsednik AFD Aleksander Gauland u istupu partijskog kolege nije video ništa sporno. [4]

AFD kao partija koja je ojačala nakon većeg priliva migranata sa globalnog juga u Nemačku poslednjih godina, naročito iz islamskih zemalja, a s obzirom na svoju otvoreno antiislamsku programsku orijentaciju, tako privlači i šoviniste drugih provenijencija, kojima u Nemačkoj ne smetaju samo muslimani, već i pripradnici drugih, „nepodobnih“ grupacija.

AFD je na poslednjim parlamentarnim izborima 2017. godine osvojila 12.6% po proporcionalnom sistemu, dok je podrška partiji naročito izražena na istoku zemlje, što je vidljivo i na regionalnim izborima.

Procenat podrške AFD na parlamentarnim izborima 2017. po proporcionalnom sistemu.

 

Nemački izborni sistem je mešovit. Zakonodavna vlast je prezentovana kroz Bundesrat (gornji dom) i Bundestag (donji dom). Građani direktno biraju samo članove Bundestaga, na redovnim, tajnim izborima, svake četvrte godine.

Trenutno, Bundestag broji 709 poslanika (najmanji zakonski broj je 598 ali može biti i veći zavisno od izbornih rezultata). Idealna raspodela bi bila 299 mesta dodeljenih po većinskom sistemu (SR Nemačka broji 299 izbornih distrikta) i 299 mesta dodeljenih po proporcionalnom sistemu. Ipak, broj članova Bundestaga je redovno viši od 598. Naime, u SR Nemačkoj, birači ubacuju jedan listić u glasačku kutiju, koji je podeljen na dve strane.

Na levoj strani nalaze se imena kandidata, koji se biraju po jednokružnom većinskom sistemu („prvi glas“), a na desnoj strani su imena političkih partija sa čijih se lista biraju poslanici po proporcionalnom izbornom sistemu („drugi glas“).
Primer glasačkog listića na izborima za Bundestag 2017. godine.

Međutim, zbog čega broj članova Bundestaga varira od minimalnih, zakonskih 598 do aktuelnih 709? Reč je specifičnosti nemačkog izbornog sistema koji poznaje tzv. „prekobrojna ili dopunska mesta“. Moguće je da određena politička partija ostvari mnogo ubedljiviju podršku na „drugom glasanju“, nego na „prvom“. Kako je SR Nemačka podeljena na 299 izbornih distrikta, svaki kandidat koji je pobedio po većinskom sistemu, mora dobiti status člana Bundestaga.
Rajhstag

Sa druge strane, kako bi i partije koje su ostvarile uspeh po proporcionalnom sistemu, bile ravnomerno predstavljene u parlamentu, shodno realnom izbornom rezultatu, dodeljuju se tzv. „prekobrojna mesta“, kojima se omogućuje sa jedne strane realna zastupljenost partija koje su pravo na poslaničko mesto ostvarile po proporcionalnom izbornom sistemu, dok se istovremeno omogućuje svim kandidatima koji su osvojili najviše glasova u svojim distriktima da postanu članovi Bundestaga.

Predstojeći izbori u CDU mogu u velikoj meri odrediti upravo sudbinu AFD. Od etabliranih političkih partija iz „Zapadne Nemačke“, od 1990. godine do danas, najbolje rezultate na prostoru nekadašnje „Istočne Nemačke“ beleži CDU.

Demohrišćani su uspeli da tradicionalno i pomalo, politički kruto, a svakako konzervativno orijentisanim istočnim Nemcima, ponude alternativu. Oni su privukli kako sve one koji su se protivili komunističkoj vlasti, tako i sve druge koji su nastupali kao oportunisti, konformisti ili za istočnonemačke prilike liberali.

CDU se tako postavila kao ključni protivnik populističkim ili ekstremističkim pokretima koji su nalazili uporište na istoku, zahvaljujući kompleksnim istorijskim okolnostima. Ipak, neuspeh preambicioznog i nerealno postavljenog plana Helmuta Kola, da se prosečne zarade na istoku i zapadu izjednače samo četiri godine nakon ujedinjenja „dve Nemačke“ 1994. godine, zahvaljujući planu gradualnog približavanja, dovodi do nezadovoljstva velikog broja pripadnika široke radničke klase u bivšem DDR.

Usled oštrih i naglih reformi, neprofitabilnosti starih, glomaznih i tromih koncerna, tehnološke zaostalosti, tržišne neatraktivnosti i neprilagodljivosti na prohteve liberalnog kapitalizma, sve uz nerazvijenu svest o potrebi postojanja snažnog privatnog preduzetništva, stvara se vrlo riskantna politička klima na istoku zemlje, gde nominalni bruto društveni proizvod pada od 1990. do 1992. godine za epskih 40%! [5]

Ipak Helmut Kol, budući retko sposobnim političarem, vizionarski nastrojenim državnikom i veštim organizatorom, uspeva da uz pomoć svojih saradnika, održi političku situaciju pod kontrolom i nezadovoljstvo širokih slojeva srednje klase na istoku naposletku uvede u institucije.

Kol, koji je osam godina vladao Zapadnom Nemačkom (od 1982. do 1990.), a potom i ujedinjenom Nemačkom još osam godina (sve do 1998.), ostavio je u nasleđe prvo socijaldemokratskom lideru Šrederu koji će vladati Nemačkom narednih sedam godina, a potom i svojoj najboljoj učenici Angeli Merkel, koja vlast preuzima 2005. godine, grandiozni izazov koji se može prevladati samo sistemskim radom, u stabilnom okruženju i tek nakon nekoliko generacija državnika, koji će sprovoditi sličnu politiku koja za cilj ima postepene, evolutivne promene u istočnonemačkom društvu.

Upravo Angela Merkel se činila kao najbolje rešenje za novi iskorak na ovom planu. Kćerka protestantskog sveštenika, iako rođena u Hamburgu, odrasla na istoku, gde je njen otac primio parohiju i napustio udoban život u Bundesrepublici, otisnuvši se u DDR da zajedno sa dodeljenom mu pastvom deli sudbinu pod izrazito ateističkim režimom.

Kancelarka Merkel je uspela da prevlada veliki izazov svetske ekonomske krize 2008/09. godine i kada su svi očekivali porast nezadovoljstva na istoku zbog novonastale recesije, situacija je zapravo ostala politički prilično stabilna.

Ipak, velika migrantska kriza koja je na snazi poslednjih pet godina, a kulminira od 2015., dovodi CDU i prevashodno njenog odlazećeg lidera u veoma tešku poziciju. Otpor imigrantima iz Azije i Afrike, a posebno sa Bliskog istoka na istoku države uslovljen je brojnim motivima, od kojih na ovom mestu treba izdvojiti makar dva.

– Srednja klasa na istoku gaji dubinsko, tinjajuće nezadovoljstvo svojim socijalnim položajem. Razlika u standardu u odnosu na sudržavljane na zapadu je očigledna i uprkos naporima savezne vlade, ne biva eliminisana. Nezaposlenost je na višem nivou nego na industrijski i pre svega tehnološki razvijenijem jugu i severu, emigracije sa istoka na zapad su česte i tlo je daleko pogodnije za kreiranje raznih, kolektivno emitovanih, negativnih osećanja. Stoga je na istoku daleko lakše lansirati tezu o „strancima kao
krivcima“ zbog preuzimanja radnih mesta i prilika domicilnom stanovništvu, iako je zapravo broj tražilaca azila u SR Nemačkoj na prostoru nekadašnje
DDR, ne računajući grad Berlin, proporcionalno ubedljivo najmanji. [6]

– Olako i kontinuirano davana obećanja o skorom dostizanju zapadnog standarda, radnike sa istoka su dovela u poziciju izneverenih birača koji više nemaju poverenja u centralnu vladu i lako prihvataju populističke parole koje im obećavaju lako i brzo razrešenje suštinskih problema.

Ipak, upravo izbori u CDU mogu prekinuti ovu spiralu uspona AFD na istoku i uticaja drugih, neretko ekstremnih snaga. U slučaju političkog zaokreta najsnažnije nemačke stranke, s obzirom na populističkom insistiranju na imigracionoj temi, AFD može postati klasična „partija jednog pitanja“ i nakon pooštravanja imigracione politike Berlina izgubiti svoj ključni narativ.

Slično kao i UKIP u Ujedinjenom Kraljevstvu, koja je nakon „Bregzita“, čiji je ključni zagovornik bila, doslovno nestala sa političke scene, bezuspešno pokušavajući da izađe iz kalupa „političke opcije jednog pitanja“.

 

ANGELIN ODLAZAK – POLITIČKA ŽRTVA U PRAVO VREME

 

Migrantska kriza ključni je uzrok pada popularnosti Angele Merkel i CDU. Iako je i dalje reč o najpodržavanijem političaru i najcenjenijoj partiji, na izborima 2017. godine ostvaren je rezultat za 8.6 procentnih poena slabiji u odnosu na izbore 2013. godine.

Očito, rast AFD bio je uslovljen prelivanjem glasova sa političkog konta najveće stranke nemačke desnice. Angela Merkel je svoj stav o širokom i olakšanom prihvatanju ratnih izbeglica iz Sirije i Iraka, a potom i migranata iz drugih azijskih i afričkih zemalja, pravdala suštinskim opredeljenjem svoje partije, koja se temelji na hrišćanskim vrednostima samilosti, pomaganja bližnjem u nevolji i pružanjem prilike za ostvarivanjem lične sreće pojedinca u uređenom društvu, koje ne sme biti ksenofobično i
zatvoreno.

Ipak, ovako nagla promena koja je bila praćena optužbama za nedovoljno jasnu argumentaciju, jer su vrata nemačke države postala otvorena i za građane koji ne dolaze sa ratom zahvaćenih područja Sirije i Iraka, bila je dočekana negativno u javnosti. Razumevanje za svoj stav kancelarka nije uspevala da pronađe ni u redovima svoje partije, pa čak ni etablirano liberalnijih saveznika, a tako nešto svakako nije mogla očekivati među ksenofobno orijentisanim populistima.

Takođe, javili su se i stavovi da Berlin ne prima ovako naglo veliki broj migranata samo iz religijsko-ideoloških razloga, već i zbog velike potrebe za novom radnom snagom, koja bi mogla da obavlja one poslove koji u ekonomski sve moćnijoj Nemačkoj, više nisu popularni.

Najsnažnija evropska privreda se godinama suočava sa manjkom radne snage. Posebno teško je bilo demohrišćanima da očuvaju jedinstvo partije i prate politiku kancelarke, u čemu su istina uglavnom uspevali u poslednjih pet godina, u momentima kada je tradicionalna koalicija sa sestrinskom Hrišćansko-socijalnom unijom Bavarske popuštala pod pritiskom kolega iz Minhena, koji više nisu imali razumevanja za politiku „otvorenih granica“.

Nakon promene vlada u Beču i Rimu, uz oštro protivljenje zemalja Višegradske grupe, bilo je očigledno da i Berlin mora promeniti svoj stav, ukoliko ne želi dalje krunjenje podrške i preuzimanje primata na političkoj sceni od strane levo i krajnje liberalno orijentisanih Zelenih, odnosno populistički i nacionalistički opredeljene partije AFD, a sve na štetu CDU i njihovih decenijama najvećih političkih protivnika, ali i u poslednjoj deceniji ipak pretežno pouzdanih koalicionih partnera iz umereno leve političke partije SPD, socijaldemokratske orijentacije.

Na osnovu serije poslednjih istraživanja javnog mnjenja, kao i regionalnih izbora, može se zaključiti kako su poziciju dva i tri na političkom nebu Nemačke, preuzeli upravo Zeleni i AFD, dok SPD beleži kontinuirani pad. U situaciji u kojoj trpe napade i izazov kako sa radikalno liberalnih, tako i sa sušto populističkih pozicija, rukovodstvu CDU, ali i partijskoj šefici je postalo jasno, da su neophodne promene u političkom pristupu, ali i na personalnom planu.

I sama Angela Merkel je svesna da politika „otvorenih vrata“ prema migrantima ne može da opstane. U predvečerje izbora za Evropski parlament, u momentu kada se kompletan konzervativni pokret u EU nalazi pred izazovom evrofederalista i suverenista/populista, u momentu kada i srednji i lokalni organi CDU počinju da otvoreno preispituju odluke svog vrha, Angela Merkel se odlučila na hrabar, državnicima istorijskog kalibra svojstven korak – kontrolisano povlačenje iz politike.

I na poslednjem primeru može se uvideti slojevitost nemačkog, državnog sistema. Odluke se ne donose naglo i lideri sami procenjuju kada je najbolji momenat i za njih i za njihove političke organizacije da se povuku.

Stav Angele Merkel da se ne kandiduje za partijskog lidera, uz želju da ostane na poziciji kancelara do kraja tekućeg mandata, otvara mogućnost CDU za reformu svog političkog pristupa, koji potom postepeno može primeniti i na kompletno nemačko društvo.

Bilo da se odluče na radikalan ili postepen zaokret u politici prema migrantima sa globalnog juga, demohrišćani će imati sasvim dovoljno vremena da pripreme kako partijsku bazu, tako i kompletno nemačko biračko telo na eventualnu modifikaciju svog delovanja.

 

CDU – VIŠE OD PARTIJE

 

Demohrišćanska partija Nemačke, mnogo je više od političke organizacije. Ona predstavlja državotvorni element, zaslužan za oštar i suštinski raskid sa prošlošću nakon Drugog svetskog rata, za otklon i novi početak, za stvaranje i jačanje evropskog projekta, ali i ujedinjenje države. CDU predstavlja jedan od nosećih stubova Bundesrepublike.

Od 69 godina postojanja SR Nemačke, CDU je na vlasti čak 49 godina. [7] Vreme vlasti demohrišćana grubo možemo podeliti na tri ere:

– Adenauerovu eru 1949 – 1963. nakon koje je Nemačka postala demokratska država, ponovo priznata kao legitimni učesnik svetskih događaja, pacifikovano društvo koje se istinski suočilo sa svojom prošlošću. Takođe, Nemačka je iz ove ere izašla kao zemlja, spremna ne samo da učestvuje, već i da predvodi projekat ujedinjene Evrope.

– Kolovu eru 1982 – 1998., u godinama velikih političkih turbulencija, predvođena CDU, Nemačka je izašla iz Hladnog rata kao ujedinjena država, ekonomski motor ujedinjene Evrope, ali i zemlja zrela za strukturalne reforme, koje je ipak doneo kancelar iz redova tada najvećeg oponenta – SPD, Gerhard Šreder.

– Eru Angele Merkel 2005 – 2020. (?), Na čelu partije od 2000. godine, Angela Merkel je uspela da osnaži svoju stranku, sprovede dugo čekane reforme, spremno dočeka preuzimanje vlasti i pokaže se kao vešt politički tehnolog.

Kritičari često pominju veštinu Angele Merkel, da formira koalicione vlade, iz kojih njena partija izađe ili snažnija ili politički neokrznuta, dok njeni partneri, bile to liberalne demokrate ili socijaldemokrate, nakon političkih aranžmana redovno beleže pad u popularnosti. Na međunarodnom planu, Merkel će ostati upamćena kao lider koji je zemlju uspešno sproveo kroz izazov svetske ekonomske krize, za koju EU nije bila suštinski odgovorna, lider koji se klonio oružanih konflikata širom sveta, lider
balansa, koji se suočio i sa izazovom velike migrantske krize, Bregzita i dolaska na vlast Donalda Trampa, ali ipak uspeo da sačuva evrozonu od raspada i ostane čvrst pred naletima populističke levice širom kontinenta. Na unutrašnjem planu, godine njene vlasti mogu ostati upisane kao period nemačkog ekonomskog buma, velikog porasta interesovanja za novom radnom snagom i ostvarivanja suficita po brojnim privrednim parametrima.

Pitanje koje se danas postavlja jeste – da li će CDU nastaviti putem Angele Merkel i potpunog kontinuiteta, da li će to biti put kontinuiteta uz izvesne korekcije ili će pak doći do naglog zaokreta, koji će imati svoje reperkusije i na svetsku geopolitiku?

 

KANDIDATI

 

Na predstojećem partijskom kongresu 7. i 8. decembra u Hamburgu, nadmetaće se zvanično 12 kandidata, iako svega tri aktivno vode kampanju poslednjih nedelja i pojavljuju se u istraživanjima javnog mnjenja [8]. CDU sprovodi unutarpartijske izbore koji po formi kampanje u mnogome podsećaju model američkih „prajmarisa“. Kandidati se obraćaju partijskoj bazi, obilaze gradove širom zemlje i kandiduju teme koje smatraju važnim za o(p)stanak partije na vlasti, a potom i za vođenje SR Nemačke, zadatak koji demohrišćani sprovode u kontinuitetu od 2005. godine.

U suštini, naredni unutarpartijski izbori će nam dati odgovor na pitanje, da li će CDU nastaviti putem kontinuiteta sa politikom Angele Merkel ili će doći do izvesnih zaokreta kojima će biti upotpunjen obris nove političke scene Zapada, nakon pobede Donalda Trampa u SAD.

Za mesto predsednika CDU, nadmeću se:

Anegret Kramp-Karenbauer (56), u nemačkoj javnosti često oslovljavana kao AKK. Karenbauer je ove godine postala generalni sekretar CDU i to na predlog predsednice Merkel.
Zanimljivo, sama Merkel je pre stupanja na dužnost partijskog lidera, dve godine bila na funkciji partijskog genseka. Još jedna sličnost sa kancelarkom jeste ta što je i ona imala iskustvo prve žene na nekoj državnoj funkciji. Od 2011. do 2018. godine, bila je predsednik Vlade savezne države Sarland, gde je vodila regionalnu partijsku organizaciju
duže od sedam godina.

Karenbauer je master politikolog. Njeno poznavanje politike ipak nije samo teorijsko, već i praktično. Tokom 1998. godine, bila je poslanik u Bundestagu. Punih 19 godina, od 1999. do marta 2018. godine, bila je poslanik u najvišem zakonodavnom organu matične savezne države – Landtagu Sarlanda.

Punih 11 godina, pre nego što će 2011. preuzeti rukovođenje Vladom Sarlanda, bila je ministar na različitim pozicijama, u ovoj saveznoj državi.

– Ministar za unutrašnje poslove i sport (2000/04.)

– Ministar za unutrašnje poslove, porodicu, položaj žena i sport (2004/07.)

– Ministar za oblasti obrazovanja, kulture, porodičnih pitanja i položaja
žena (2007/09.)

– Ministar za rad, porodična i socijalna pitanja (2009/11.)

Karenbauer važi za tradicionalistu kada je reč o društvenim pitanjima. Deklarisani je hrišćanin i protivnik istopolnih brakova kao i prava članova istopolnih bračnih zajednica da usvajaju decu.

Svoj stav pravda na sledeći način: „Ukoliko bi homoseksualni brakovi bili legalizovani, ne bi bilo argumenata za protivljenje drugim zahtevima dva odrasla lica da stupe u brak, poput brakova bliskih srodnika ili čak brakova više lica istovremeno, čak i brakova među ljudima i životinjama. Tradicionalni brak je osnov ne samo nemačkog, već i svakog drugog društva“. [9] Ipak, upravo za vreme vlade CDU, 2017. godine istopolne bračne zajednice su u potpunosti izjednačene sa heteroseksualnim, dok je članovima ovih zajednica dato pravo i da usvajaju decu.[10]

Zanimljivo, Karenbauer je pobornik fiskalnog konzervativizma. Za razliku od većine istaknutih članova CDU, ona se još tokom kampanje za izbore 2013. godine zalagala za podizanje gornje poreske stope na preko 50%, za one koji prihoduju više od 100.000 evra na godišnjem nivou i kritikovala prethodnog kancelara koji je dolazio iz redova SPD Gerharda Šredera, koji je poresku stopu spustio na 42%.

Sličnih stavova kao Karenbauer tokom pomenute kampanje bile su levo orijentisane partije SPD i Zeleni, dok su oštro protivljenje iznele liberalne demokrate i većina demohrišćana, kao i njihovih koalicionih partnera iz CSU. [11]

Karenbauer važi za kandidata kog bi odlazeća predsednica najradije videla na čelu CDU. Po stavovima, temperamentu, principima, neodoljivo podseća upravo na aktuelnu kancelarku. Upravo to joj može biti i prednost i mana. Ključna zamerka, koja dolazi prevashodno sa desnog krila CDU jeste upravo kontinuitet politike, naročito u vezi imigracije.

Sa druge strane, Karenbauer smatra da je Angela Merkel dobro obavljala svoj posao, da je Nemačkoj potreban kontinuitet, da promene u državnoj politici ne smeju biti nagle, ali je takođe stava da je odlaskom kancelarke okončana jedna era i da je CDU neophodan novi pristup, pre svega spram koalicionih partnera iz SPD. Po njenom mišljenju, turbulentni odnos na liniji CDU – SPD „frustrira demohrišćane“ i stoga je neophodno „novo poglavlje nemačke politike“.

Za pretpostaviti je da bi Karenbauer nakon sledećih parlamentarnih izbora, pošto je izvesno da bi u slučaju njene pobede CDU učinila sve da Angela Merkel do kraja odradi povereni mandat na mestu kancelara, zapravo kao najpodesnijeg saveznika videla Zelene. Ova partija je u naletu popularnosti, ima razumevanja za imigracionu politiku CDU i uz izvesne ustupke starijeg koalicionog partnera, Karenbauer bi mogla da računa na čvrst savez i nove četiri godine na vlasti svoje partije.

Sličan ogled već imamo na snazi u Baden-Virtembergu, saveznoj državi sa centrom u Štutgartu, industrijski veoma razvijenom regijom, gde koalicija Zelenih i CDU funkcioniše bez većih problema, sa razlikom što se ovde Zeleni javljaju kao stariji koalicioni partner, što nije scenario koji Karenbauer očekuje na saveznom nivou.

Po pitanju spoljne politike, sudeći po izjavama, ali i pređašnjem radu, možemo očekivati kontinuitet, u slučaju pobede Karenbauer.

– Rad na jačanju zajedničkih institucija EU, uz skepsu spram koncepta evrofederalizma i pronalaženje načina za čvršće povezivanje država članica evrozone. Ne treba sumnjati da će savezništvo sa Francuskom, sa Karenbauer koja je za vreme mandata u Sarlandu ostvarivala kvalitetnu prekograničnu saradnju sa francuskim regionima, biti krucijalna tačka njene spoljnopolitičke orijentacije.

– Karenbauer će insistirati na čvršćem privrednom povezivanju sa SAD, ali bez naglih poteza. Pitanje eventualnog novog formata Transatlantskog trgovinskog sporazuma će biti razmatrano postupno i sa dozom zadrške, kakvu prepoznajemo u politici CDU poslednjih godina.

– Karenbauer će insistirati na otvorenim kanalima komunikacije sa Ruskom Federacijom, uz neskrivenu skepsu spram ruskog lider Vladimira Putina i kontinuitet politike sankcija, sve do okončanja Ukrajinske krize.

Što se ličnih podataka tiče, Karenbauer je u braku, majka je troje dece i verujući je rimokatolik.

Fridrih Merc (63), važi za političkog arhiprotivnika Angele Merkel. Merc je u periodu 1989 – 1994. godina, bio član Evropskog parlamenta. Od 1994. pa sve do 2009. godine, bio je poslanik nemačkog Bundestaga, a u periodu od 2000. do 2002. godine, obavljao je i funkciju šefa poslaničkog kluba CDU/CSU u Bundestagu.

Već godinama Merc važi za internu opoziciju Angeli Merkel i aktuelni razvoj političke situacije, poslužio mu je kao odlična prilika da na indirektan način porazi svog starog rivala, jer je jasno da odlazeća predsednica nikako ne želi videti Fridriha Merca kao svog naslednika.

Merc je po obrazovanju pravnik. Radio je kratko kao sudija i decenijama kao advokat. Svoje bogato pravničko iskustvo, upotpunio je nesvakidašnjim delovanjem u privredi.

Naime, nakon što je prestao da se aktivno bavi politikom, Merc je počeo da radi kao advokat sa konkretnim usmerenjem ka korporativnom pravu. Pored poslova zastupanja i pravnog savetovanja, on je u poslednjih 12 godina postao član nadzornih odbora brojnih svetski poznatih kompanija, među kojima su „Robert Boš“, „Keln-Bon aerodrom“, „Štadler Reil“, čak i fk „Borusija Dortmund“, odakle se povukao 2014. godine.

Među 12 kompanija, u koliko je trenutno član ili predsednik nadzornih odbora, posebno se izdvaja jedna – „Blek rok“, gde je zadužen za nadziranje poslova korporacije u Nemačkoj, od 2016. godine. [12]

Blek rok je američka investiciona kompanija, koja posluje širom sveta i upravlja imovinom u ime i za račun drugih kompanija, u vrednosti od preko 6 hiljada milijardi američkih dolara. [13] Blek rok prijavljuje klijente u preko 100 država sveta, u preko 30 ima otvorena predstavništva, a sedište kompanije je u Nju Jorku. [14]

S obzirom na obim poslovanja i raznolikost oblasti u kojima se pojavljuje, Blek rok pojedini komentatori privrednih zbivanja nazivaju najvećom „shadow bank“ na svetu.[15]

Rad u privredi je Merca načinio multimilionerom. [16]

Merc važi za političara/biznismena koji je senzibilan spram potreba velikih korporacija i rukovodi se stavom da krupne privredne subjekte treba pomoći, kako bi kompletna državna ekonomija ostvarivala zamah. Takođe, reč je o konzervativcu po brojnim društvenim pitanjima. Zalaže se za reformu poreskog i penzionog sistema, koja bi dala veću slobodu izbora Nemcima i „motivisala građane da se uključe u tržišnu utakmicu“. [17]

Merc oprezno pristupa pitanju imigracije, ali ne propušta priliku da u formi za koju oceni da je najprikladnija, kritikuje politiku kancelarke Merkel. Merc je skeptičan spram težnji da se usvoje globalni planovi o regulisanju migracionih kretanja i otvoreno je pozvao na debatu o eventualnom isključivanju prava na azil iz nemačkog saveznog ustava, ističući kako su se „vremena promenila“ i da je aktuelna situacija nespojiva sa okolnostima u kojima je pomenuti ustav donet, kao i namerama onih koji su ustav pisali.[18] [19]

Na spoljnopolitičkom planu, mogli bismo očekivati i izvesne zaokrete. Američko-nemačko savezništvo nije upitno u Berlinu. CDU jeste proatlantska partija i dominantan pogled unutar ove organizacije na SAD, baziran je na američkoj ulozi u Drugom svetskom ratu. Amerikanci se doživljavaju ne samo kao oslobodioci zemlje od nacizma, već i kao donosioci sistema liberalne demokratije, otvorenog tržišta, kreditori koji su pomogli izgradnju i razvoj ratom razrušene i devastirane države.

Transatlantsko jedinstvo poljuljano je dolaskom Donalda Trampa na vlast, pogotovo nakon povlačenja određenih poteza američkog predsednika koji su imali protekcionističko-izolacionistički prizvuk.

No, pragmatična Merkel, uprkos zadršci i antipatijama koje većina članova i pristalica CDU gaji spram novog američkog lidera, potrudila se da poradi na prevazilaženju razlika kroz direktni kontakt.

Ipak, brojna razmimoilaženja, kako u pogledu globalizacije i odnosa prema imigraciji, tako i kroz odnos prema velikim investicionim poduhvatima sa Ruskom Federacijom („Severni tok 2“), dovela su do traženja alternative u Berlinu. Ta alternativa se razmatra u kreiranju višeg stepena evropskog jedinstva, naročito kroz jačanje partnerstva sa Francuskom, čije vođstvo sve otvorenije zagovara ideju evrofederalizma.

I dok se Merkel uvek postavljala prvo kao Evropljanin, pa tek onda kao Atlantista, može se zaključiti da je stav Fridriha Merca obrnut. Merc je predsednik uticajne NVO „Atlantski most“, koja radi na promociji američko-nemačkog jedinstva i saradnje. Sam Merc je deklarisani atlantista i ubeđeni pobornik kako opstanka i razvoja EU, tako i unapređenja i jačanja NATO saveza.[20]

Merc je takođe jedan od retkih, uticajnih članova CDU koji se umereno pozitivno izjašnjavao o Donaldu Trampu pre i nakon njegovog izbora na čelo SAD. Ipak, Merc je kritikovao Trampovu politiku uvođenja i podizanja carina u međunarodnoj trgovini.[21] Iako Merc smatra politiku ruskog rukovodstva pretnjom, on napominje i da Zapad neretko ignoriše ruske specifičnosti i senzibilitet. [22]

Privatno, Merc je oženjen, otac je troje dece i osnivač porodične fondacije koja pomaže realizaciju projekata u oblasti obrazovanja. Merc je po majci Francuz, pored pravničkog znanja i školovani je pilot. Verujući je rimokatolik.

Jens Špan  (38) je aktuelni savezni ministar zdravlja. Od 2002. godine je poslanik u Bundestagu, gde je od 2015. do 2018. godine vodio parlamentarni Odbor za finansije.

Špan je master političkih nauka, dok poseduje i iskustvo rada u bankarskom sektoru.

Špan je jedan od najotvorenijih kritičara imigracione politike Angele Merkel. Upravo kritika kancelarke je skrenula pažnju na mladog političara, koji problem imigracije naziva „slonom u sobi“, kog su svi svesni, ali odbijaju da ga vide.

Špan smatra da je odluka Angele Merkel da otvori vrata imigrantima sa globalnog juga unela podelu u državu i EU. Stoga Špan zahteva daleko viši stepen kooperacije među državama članicama evropskog bloka, zajedničke patrole Sredozemljem i jedinstvenu kontrolu evropskih granica.

Špan sa simpatijama gleda na evropski projekat, koji bi rado ojačao, ali istovremeno važi i za jednog od najglasnijih simpatizera Donalda Trampa unutar CDU. Novi, američki ambasador u Berlinu Ričard Grenel je jedan od prvih sastanaka po preuzimanju dužnosti imao upravo sa Španom.

Grenel je poznat po letošnjem, kontraverznom intervjuu američkom altrajt portalu Brajtbart, gde je rekao: „Ja apsolutno želim da ojačam konzervativne snage širom Evrope, druge lidere. Mislim da postoji plodno tlo u Evropi za jačanjem konzervativnih snaga, s obzirom na sve neuspehe levice“.[23]

Ovakav komentar je izazvao salvu kritika nemačkih političara, dok je Martin Šulc, bivši predsednik SPD izjavio: „Da je nemački ambasador u SAD govorio o jačanju demokrata nasuprot republikancima, odmah bi bio izbačen“. [24]

Špan je takođe primljen u Beloj kući, gde je razgovarao sa Trampovim savetnikom za nacionalnu bezbednost Džonom Boltonom. Španovi proamerički stavovi su još očigledniji u odnosu na Merca, dok je i stav prema Moskvi oštriji. Špan smatra da Evropa nije bezbedna zbog delovanja Rusije sa jedne strane i islamskih ekstremista sa druge strane, u susedstvu. [25]

Špan je zagovornik neoliberalnog koncepta u ekonomiji i veruje u slobodno tržište. Nije pobornik visokih poreskih stopa. Bio je i protivnik povećanja penzija prve koalicione vlade CDU/CSU – SPD [26], kao i oštar protivnik ustupka socijaldemokratama u vidu smanjenja starosne granice za odlazak u penziju sa 67 na 63 za pojedine kategorije.

Špan je deklarisani homoseksualac i dugogodišnji je pobornik uvećanja prava LGBT zajednice u Nemačkoj. Neretko je bio jedan od inicijatora izmena propisa, kojima bi se istopolnim zajednicama dodelio isti status kao heteroseksualnim.

Baš kao i njegovi protivkandidati i Špan je verujući rimokatolik. U istopolnoj je bračnoj zajednici sa berlinskim novinarom Danielom Funkeom. [27]

Istraživanja javnog mnjenja daju izvesnu prednost kandidatkinji Karenbauer, dok Špana gotovo listom isključuju kao mogućeg pobednika.

Tabela prikazuje raspoloženje kandidata u procentnim poenima, među članovima CDU:

 

ZAKLJUČAK

Predstojeći izbori u CDU, Nemačkoj, Evropi i svetu mogu doneti dva realna ishoda: kontinuitet sa aktuelnom politikom Angele Merkel i zvaničnog Berlina ili kontrolisani diskontinuitet i polazak nešto drugačijim pravcem nemačke politike.

U slučaju pobede Karenbauer izvestan je kontinuitet na polju socijalne, poreske politike, jačanje zajedničkih organa EU uz uzdržan stav prema ideji evrofederalizma , kao i nastavak politike sankcija prema RF, odnosno ulaganje u strateško partnerstvo sa SAD, uz mogućnost zaokreta kao posledica neočekivane tektonske, geopolitičke promene, koju je sada nemoguće predvideti. Na političkom planu, CDU bi nastavila sa vođenjem vlade u partnerstvu sa SPD, gde bi manji koalicioni partner i dalje imao perspektivu slabljenja sopstvenih pozicija, dok bi CDU sebi pravila perspektivu saradnje sa LDP ukoliko dođe do povoljnijeg izbornog rezultata, odnosno sa Zelenima, ako se sa aktuelnim trendom jačanja ove opcije nastavi.

Pobeda Merca bi otvorila mogućnost čvršćeg povezivanja SAD i EU, a pogotovo Berlina i Vašingtona. Tada bi projekat „Međumorja“, verovatno bio stavljen „ad akta“ na neodređeno vreme, dok bi SR Nemačka počela da igra još aktivniju ulogu u EU, ali i na susednom balkanskom i postsovjetskom području, ovog puta uz podršku i asistenciju SAD.

No, Merca ne treba doživljavati kao „a priori“ atlantistu. Vešt pregovarač poput Merca bi naredne dve godine iskoristio za ostvarivanje novih kontakata i promenu okolnosti u svoju korist, kako bi spreman dočekao izbore i bio u poziciji da predvodi CDU ka još jednoj izbornoj pobedi.

Do tog momenta bi i geopolitičke okolnosti mogle da se izmene, bilo nakon izbora u SAD 2020. godine, bilo nakon okončanja procesa „Bregzita“, bilo nakon kvalitativnog pomeranja „Minskog procesa“ i koraka ka razrešenju ukrajinske krize. Ali čak i da sva tri procesa budu slično usmerena kao danas, ni to ne bi omelo Mercove planove, koji bi imao vrlo jasnu viziju kuda Nemačku treba voditi i ukoliko bi već krajem ove godine, hipotetički, preuzeo kancelarsku poziciju.

Upravo bi Mercova pobeda mogla biti razlog za eventualnu promenu odluke Angele Merkel i njeno ranije povlačenje iz izvršne vlasti, iako ni njen ostanak do kraja mandata, ne bi rušio Mercovu koncepciju. Za očekivati je da Merkel nastavi sa postupnim promenama u svojoj migrantskoj politici, ko god da pobedi na unutarstranačkim izborima u decembru. Razlika je samo u tome, što bi dalji zaokret u migrantskoj politici bio glasnije zastupan u retorici CDU u slučaju Mercove pobede i samim tim, verovatno doprineo bržem
povratku dela glasača iz tabora AFD.

Izostanak Ursule fon Der Lajen, prve žene ministra odbrane u SR Nemačkoj i osobe koja je godinama viđena kao naslednik Angele Merkel, govori i o strategiji preuzimanja funkcije generalnog sekretara NATO saveza od strane Berlina, a Fon der Lajen se nameće kao odličan kadar upravo za tu funkciju. SR Nemačka, ali i CDU, bi time ponovo mogli da se postave kao transatlantska spona i da sa te pozicije utiču na proces određivanja obima i dinamike eventualnog kreiranja zajedničkih, evropskih vojnih snaga.

Nemačka kao politička zajednica i CDU, kao njen najsnažniji politički stub, ovim procesom personalnog transfera vlasti dokazuju vitalnost svoje demokratije, zrelost svojih državnika i funkcionalnost svog sistema. Sve ovo su preduslovi, kako bi se ostvario životni standard koji danas uživa prosečan nemački građanin, ali i ekonomska moć kojom Bundesrepublika raspolaže.